Kapsayıcı Eğitimin Temel Kavramları Nelerdir?

Kapsayıcı Eğitimin Temel Kavramları
• Kapsayıcı Eğitimin Gerekçeleri
Kapsayıcı eğitim yaklaşımının eğitimsel, sosyal ve ekonomik gerekçeleri bulunmaktadır.
• Kapsayıcı Eğitimin İlkeleri
→ Kapsayıcı değerleri eyleme geçirme,
→ Her insanın yaşamına eşit derecede önem verme,
→ Herkesin aidiyet hissetmesine destek olma,
→ Çocukların öğrenme ve öğretime katılımlarını sağlama,
→ Dışlanmayı, ayrımcılığı ve öğrenmeye katılıma engel olan durumları azaltma,
→ Çeşitliliği ve herkese eşit derecede saygıyı teşvik etmek için kültürler, politikalar ve uygulamalar geliştirme,
→ Öğretim süreçlerinden geniş ölçüde faydalanmak için kapsayıcı uygulamadan yararlanma,
→ Çocuklar arasındaki ve yetişkinler arasındaki farkları öğrenme için bir kaynak olarak ele alma,
→ Çocukların yerel tabanlı, yüksek kalitede eğitim alma hakkını kabul etme,
→ Çocuklarla birlikte, çalışanlar ve aileler için de okulları geliştirme,
→ Başarıların yanı sıra, olumlu okul ortamı oluşturmanın değerini öne çıkarma,
→ Okullar ile okulların değerleri ve bulundukları yakın çevre arasındaki olumlu ilişkileri teşvik etme,
→ Kapsayıcı eğitimin, topluma dâhil olmanın bir göstergesi olduğunun farkına varma (UNICEF, 2012).
Kapsayıcı Eğitim Anlayışı
Kapsayıcı olmak her şeyden öte bir anlayıştır ve öncelikle düşüncelerimizde, kendimizde var olan ayrıştırmacı tutumları ve düşünceleri fark etmemizi gerektiren bir anlayıştır.
Kapsayıcı eğitim anlayışı sınıftaki tüm öğrencilerin öğretmeni olmak ile ilgilidir.
 Kapsayıcı Anlayışın Yansımaları ve Dil
Yetişkinlerden kapsayıcı olmayan dilsel ifadeleri ve tutumları öğrendikçe, çocuklar da çeşitli bakımlardan kendileri gibi olmayanıkapsamakta zorlanmaktadır Yetişkinlerin tutumları ve dil kullanımları çocukların gözünde arkadaşlarına yönelik doğrudan fikir oluşturmalarına ve zaman zaman ön yargı geliştirmelerine sebep olabilir.
Kapsayıcı Eğitim Yaklaşımının Tarihsel Gelişimi ve Yasal Düzenlemeler
➢ Kapsayıcı Eğitime Yönelik Uluslararası Düzenlemeler
İnsan Hakları Temelli Süreç (1948 ve Sonrası)
o 1948 BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi1952 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
o 1960 UNESCO Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme
o 1966 Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi
o 1971 BM Zihinsel Engelli Bireylerin Hakları Bildirisi
o 1975 BM Engelli Hakları Bildirgesi
o 1981 UNESCO Sundberg Bildirgesi
o 1982 BM Engelliler İçin Dünya Eylem Programı
o 1989 BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

Özel Gereksinimli Çocuklara Yönelik Süreç (1990 ve Sonrası)
o 1990 Herkes İçin Eğitim Dünya Konferansı
o 1993 BM Engelliler İçin Fırsat Eşitliği ve Standart Kurallar
o 1994 UNESCO Salamanca Bildirgesi ve Eylem Çerçevesi (Kapsayıcı eğitim ilk defa gündeme gelmiştir.)
o 1996 BM Engellilik Strateji Belgesi Dezavantajlı Gruplara Yönelik Süreç (2000 ve Sonrası)*

o 2000 UNESCO Dünya Eğitim Forumu ve Dakar Eylem Çerçevesi; AvrupaKomisyonu Engelsiz Avrupa Tebliği (Dezavantajlı bireyler sınıflandırılmıştır.)
o 2003 BM Engellilik İçin Fırsat Eşitliği
o 2004-2010 Avrupa Komisyonu Engellilik Eylem Planı

Eğitim Sistemlerinin Dönüşümü (2005 ve Sonrası)
o 2005 UNESCO Kapsayıcılık Rehberi: Herkes İçin Eğitime İlişkin ErişilebilirliğiSağlama
o 2006 BM Engelli Hakları Sözleşmesi
o 2006-2015 Avrupa Konseyi Engellilik Eylem Planı 2008 UNESCO Kapsayıcılığa Yönelik Politika Rehberi
o 2010-2020 AB Engellilik Stratejisi; UNESCO Herkes İçin Eğitim İzleme Raporu
o 2012 UNESCO Eğitimde Dışlanma: Daha Kapsayıcı ve Adil Toplumlar İçin EğitimSistemlerini
Değerlendirme Rehberi
o 2015 UNESCO Eğitim 2030 Eylem Çerçevesi
o 2017 UNESCO Eğitimde Kapsayıcılık ve Eşitliği Sağlama
o 2019-2030 Her Çocuk Öğrenebilir: UNICEF Eğitim Stratejisi
o 2020 UNESCO Salamanca Bildirgesi’nden 25 Yıl Sonra Eğitimde Kapsayıcılık: Mevcut Durum, Eğilimler ve Zorluklar; Küresel Eğitim İzleme Raporu: Eğitimde Kapsayıcılık
o 2021-2030 AB Engelli Haklarına Yönelik Strateji Belgesi
2008 BM Engelli Hakları Sözleşmesi kapsayıcı eğitimi işler hâle getirmeyeyönelik formüle eden uluslararası insan hakları hukukunun ilk örneği ve 24. maddesi ilekapsayıcı eğitim hakkını dile getiren ve yasal olarak bağlayıcılığı olan ilk uluslararası insan hakları belgesidir.
a) Kapsayıcı Eğitime Yönelik Ulusal Düzenlemeler*

Ülkemizde kapsayıcı eğitim 1980’li yıllardan itibaren yasal zeminde ele alınmaya başlanmıştır. 1982 ı
Anayasası’nın 10. maddesinde “Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir.” ifadesi yer almakta ve ayrımcılık gözetilmeksizin “eşitlik” ilkesi vurgulanmaktadır. 1983 yılında çıkarılan “2916 Sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yasası” özel gereksinimli çocukların tipik gelişim gösteren akranları ile bir arada eğitim görmelerine ilişkin gerekliliği ifade eden ülkemizdeki ilkyasadır. Aynı zamanda bu yasa özel eğitimle ilgilidoğrudan çıkarılan ilk ve en kapsamlı yasa özelliğini taşımaktadır.
Kapsayıcı eğitime yönelik ulusal yasal düzenlemeler
Yasalar Maddeler
222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim
Kanunu (1961)
Madde 12.“Mecburi ilköğrenim çağında bulundukları hâlde zihnen, bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan engelli olan çocukların eğitim ve öğretim görmeleri sağlanır.”
Madde 46. “Her çocuk mecburi ilköğrenim çağına girdiği yılın başında (…) ilköğretim okuluna kayıt ve kabul edilir. Her veli yahutvasî veya aile başkanı, çocuğunu zamanında okulayazdırmakla yükümlüdür.”
1739 Sayılı Millî Eğitim Temel
Kanunu (1973)
Madde 4. “Eğitim kurumları dil, din, ırk, cinsiyet, engellilik ve din ayrımı gözetmeksizin herkese açıktır. Eğitimde hiçbir kişiye aileye,zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz.”
Madde 8. “Eğitimde kadın, erkek herkese fırsat ve imkân eşitliği sağlanır.”
573 Sayılı KHK (1997) Madde 4. “Özel eğitim gerektiren bireylerin eğitsel performansları dikkate alınarak, amaç, muhteva ve öğretim süreçlerinde uyarlamalaryapılarak diğer bireylerlebirlikte eğitilmelerine öncelik verilir.”
Madde 7. “Tanısı konulmuş özel eğitim gerektiren çocuklar için okul öncesi eğitim zorunludur.
Bu eğitim özel eğitim okulları ve diğer okul öncesi eğitim kurumlarında verilir.”
5378 Sayılı Engelliler Hakkında
Kanun (2005)
Madde 15. “Hiçbir gerekçeyle engellilerin eğitim alması engellenemez. Engelli çocuklara,gençlere ve yetişkinlere, özeldurumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlardave engelli olmayanlarla eşiteğitim imkânı sağlanır.”
6458 Sayılı Yabancılar veUluslararası Koruma Kanunu
(2013)
Madde 66. “Refakatsiz çocuklarla ilgili tüm işlemlerde çocuğunyüksek yararının gözetilmesiesastır.”
6883 Karar Sayılı Geçici Koruma
Yönetmeliği (2014)
Madde 28. “54-66 aylık çocuklar öncelikli olmak üzere okul öncesieğitim çağındaki 36-66 aylıkçocuklara okul öncesi eğitim hizmetiverilebilir.”
Kapsayıcı Eğitimin Önemi
• Farklı gelişim özelliklerine ve öğrenme gereksinimlerine sahip çocukların öğrenme ortamlarında bir arada bulunmalarını, başkalarına saygı göstermelerini ve toplumun değerlibir bireyi olmalarını sağlar.
• Çocukların güçlü yanlarını öne çıkarır.
• Ayrıştırıcı eğitim ortamlarının doğurabileceği ayrımcı yaklaşımların önüne geçer.
• Çocuklar arasındaki farklılıkları gözetmeksizin, okula gelen tüm çocuklara yarar sağlamayı amaçlar.
• Tüm çocukların gelişimini ve akademik başarısının yükselmesini destekler.
• Çocukların aile dışındaki ortamlarda sosyal ilişkilerinin ve etkileşimlerinin gelişmesinisağlar.
• Sivil katılım, istihdam ve toplum hayatını kapsayıcı hâle getirir.
• Tüm çocukların toplumsal yaşama katılımını sağlar.
Tüm çocukların öğretmenleri, ebeveyni ve akranları tarafından desteklenmesini sağlar.
Kapsayıcı Eğitim Uygulamaları
A) Erişilebilir ve kapsayıcı öğrenme alanlarının oluşturulması: Okul olanaklarının ve öğrenme araç vegereçlerinin, tüm çocuklar için fiziksel olarak erişilebilir ve kullanılabilir hâle getirilmesine yönelik çabalarartan oranda devam etmektedir.
B) Kapsayıcı eğitime yönelik eğiticilerin mesleki gelişimine destek verilmesi: Başta öğretmenler olmaküzere tüm eğiticilerin kapsayıcı eğitime yönelik tutum, bilgi ve becerilerini geliştirici eğitim faaliyetlerininsürekli ve düzenli bir şekilde gerçekleştirilmesi için tedbirler alınmaya çalışılmaktadır.
C) Çok sektörlü bir yaklaşımın kullanılması: Okulun içinde ve dışında, çocukları eğitim hizmetlerineerişmekten alıkoyan engellerin belirlenmesi ve kolaylaştırıcı önlemlerin alınması için alternatif çözümönerileri üretilmektedir.
D) Toplumun sürece dâhil edilmesi: Ailenin ve toplumun diğer üyelerinin, tüm çocuklarıneğitiminin birparçası olmasının teşvik edilmesi ve kolaylaştırılmasına yönelik faaliyetler artırılmaya çalışılmaktadır.
E) Hizmetlere ve hizmet alan gruplara yönelik verilerin toplanması: Okuldaki kapsayıcı eğitimhizmetlerine yönelik verilerin toplanması, çözümlenmesi ve bulguların, hizmetlerinetkililiğinideğerlendirmede ve okul gelişimine yönelik yeni stratejiler geliştirmede kullanılmasına yönelik artangirişimler göze çarpmaktadır.
Kapsayıcı Eğitimin Bileşenleri, Kapsayıcı Okulların ve
Sınıfların Özellikleri
• K. E Bileşenleri
a)Erişim, fiziksel engellerin ortadan kaldırılarak çeşitli etkinlik ve ortamların oluşturulmasıile her bir çocukiçin gelişim ve öğrenme süreçlerine yönelik uyarlamaların yapılmasını içerirken;erişilebilirlik herkesin istediğiher yere ve her hizmete, bağımsız ve güvenli olarak ulaşabilmesi ve bunları kullanabilmesidir.
Okullarımızda rampaların olması, tırabzanların/merdivenlerin çocuklara göre yapılması buna örnek olabilir.
b) Katılım, oyun ve öğrenme etkinlikleri ile meşgul olma ve her bir çocuk için aidiyet duygusunu teşviketmeye yönelik çeşitli öğretim ve müdahale yaklaşımları kullanmayı ifade etmektedir.
c) Destek ise kaliteli kapsayıcı eğitim uygulamalarının gerçekleştirilmesi için sistem düzeyinde desteklerinaltyapısının oluşturulmasına yöneliktir.
• Kapsayıcı eğitimde öğretmenler, çocuklara sunulan desteğin sınıf ortamında erişimi ve katılımı
artırıcı özelliklere sahip olmasının teminatıdır.