Matematik Öğretmenlerinin Tükenmişlik Düzeylerine İlişkin Bir Araştırma

Günümüz dünyasında tükenmişlik sendromu neredeyse her insanda görünmekte. 

Eğitimin, bilimin ve teknolojinin sürekli geliştiği bu çağda değişen sosyo-kültürel, sosyo-politik yapılar, toplumsal kavramlar, bireysel farklılıklar, ekonomik ve psikolojik gelişmeler eğitimden beklenen talepleri de çeşitlendirmekte. Eğitime duyulan taleplerin farklılaşması karşısında çağın eğitim düzeyini yakalayabilmek için yeni değer ve beceriler üretmek durumundayız.

Eğitimde üretimi artıran en önemli unsurlardan biri de kuşkusuz öğretmenlerdir. Özgür düşünebilen, düşündüklerini sorgulayabilen, sorguladığı düşüncelerini özgürleştirebilen, öğrendiklerini hayatın her alanında uygulayabilen, karşılaştıkları problemler karşısında pratik çözümler üretebilen, yaparak-yaşayarak öğrenebilen bireylere ihtiyacımız var.

Kuşkusuz bu bireyleri topluma kazandıracak olan derslerden biri de matematik eğitimi ve matematik öğretmenleridir.

Son yıllarda eğitim politikalarının kısır bir döngü içine girmesi ve eğitimdeki kötü gidişatın müsebbibi olarak öğretmenlerin gösterilmesi, öğretmenlerin değersizleştirilmesi ve öğretmenler üzerinde oluşturulan baskı, stres ve öğretmenlerde istenmeyen bazı davranışlara neden olmaktadır.

Bu araştırma, okul iklimi ile matematik öğretmenlerinde istenmeyen bazı davranış düzeylerinin ilişkisini ortaya koymaya çalışmakta.

Matematik, tüm eğitim sistemlerinin ana derslerinden birisidir. Bilimin teknolojinin gelişmesinde öncü olan ve her öğrencinin temel düzeyde mutlaka öğrenmesi gereken bir derstir. Matematik eğitimi; bireye ve topluma matematiğin evrende oynadığı rolü fark etmelerini, zihinsel becerilerinin geliştirilmesini, bireylerin olumlu, duyarlı ve yansıtıcı davranışlar sergilemelerini, doğru yargı ve kararlar vermelerini sağlar. Bu bağlamda Türk Eğitim Sistemi ve ülkelerin uluslararası eğitim düzeylerinin konumlandırılmasında PISA (Öğrenci Değerlendirme Programı), TIMSS (Uluslararası Matematik ve Fen Eğilimleri Araştırması) ve benzeri eğitim araştırmaları yapılmaktadır. Yapılan bu sınavlarda Türkiye ortalamanın altında yer almaktadır (MEB, 2015).

Bu durum eğitim sisteminin sorunlarının varlığını kanıtlar niteliktedir. Mevcut olan sorunların sadece matematik öğretmenleri ile ilişkili değildir. Fakat matematik öğretmenlerin eğitim sisteminin önemli bir parçası olduğu unutulmamalıdır. Bu amaçla eğitim ve öğretim sürecini aksatan, gerileten, olumsuz etkileyen, gelişime etki eden faktörlerin tespit edilmesi, eğitim problemlerinin çözülmesi, öğretmen, yönetici, okul kaynaklı sorunların tespit edilmesi amacıyla okul iklimi ve tükenmişlik kavramları üzerinde durulmuştur.

Araştırmada veri toplama aracı olarak Kişisel Bilgi Formu, Örgütsel İklim Ölçeği ve Maslach Tükenmişlik Envanteri-Eğitimci Formu kullanılmıştır. Araştırmanın evreni, 2017–2018 eğitim-öğretim yılında İstanbul/Sultangazi ilçesinde görev yapan özel ve devlet eğitim kurumlarındaki ortaokul ve lise matematik öğretmenlerini oluşturmaktadır. Dönüt alınan ortaokulların 34’ü devlet, 5’i özel; liselerin 17’si devlet, 7’si özel lise olmak üzere toplamda 63 okuldan 264 öğretmene ulaşılmıştır.

Araştırmanın sonunda matematik öğretmenlerinin demografik özelliklerine göre algıladıkları okul iklimi ve matematik öğretmenlerinin tükenmişlik düzeyleri hakkında ilginç veriler ortaya çıkmıştır. Araştırmaya ait bazı sonuçlar aşağıda arz edilmiştir. Araştırmayla ilgili yorum, sonuç, tartışma ve öneriler kısmına Ulusal Tez Merkezinde ulaşabilirsiniz.

Matematik Öğretmenlerinin Algıladıkları Okul İklimine İlişkin Sonuçlar
Erkek matematik öğretmenleri, kadın matematik öğretmenlerine göre okul müdürlerinin kendilerine önem verdiklerini, müdürlerden daha fazla destek aldıklarını, okula güven duyduklarını, okuldan memnuniyet düzeylerinin daha yüksek olduğu ve daha fazla işbirliği içinde olduklarını algılamaktadır.
Bekar matematik öğretmenleri okul müdürlerinin emredici davranış sergilediğini düşünürken, evli matematik öğretmenleri okul müdürlerinin kısıtlayıcı müdür davranış sergilediğini düşünmektedirler.
4 yıllık fakülte mezunu matematik öğretmenleri lisansüstü eğitim mezunu matematik öğretmenlere göre müdür davranışlarını daha fazla emredici olarak algılamaktadırlar. Aynı şekilde 4 yıllık fakülte mezunu matematik öğretmenleri lisansüstü eğitim mezunu matematik öğretmenlere göre okuldaki öğretmenleri daha fazla samimi bulmaktadır.
Özel kurumlarda çalışan matematik öğretmenleri, devlet kurumlarında çalışan matematik öğretmenlere göre daha fazla emredici müdür davranışı sergilediğini düşünmektedir. Özel okulda çalışan matematik öğretmenleri devlet okulunda çalışan matematik öğretmenlere göre okuldaki öğretmenlerin daha fazla işbirlikçi öğretmen davranışı sergilediklerini düşünmektedir.
Kadrolu çalışan matematik öğretmenleri ücretli çalışan matematik öğretmenlerine göre okul müdürlerinin daha fazla kısıtlayıcı müdür davranışı sergilediğini düşünürken, okuldaki öğretmenlerin ise umursamaz davranış sergilediğini düşünmektedir.
Geliri 2000’den az olan matematik öğretmenlerinin geliri 3000-4000 TL arasındaki matematik öğretmenlerine göre okul müdürlerinin daha fazla emredici müdür davranışı ve kısıtlayıcı müdür davranışı sergilediklerini düşündüklerini ortaya koymaktadır. Geliri 2000’den az olan matematik öğretmenlerinin geliri 3000-4000 TL ile 4000 TL ve Üzeri olan matematik öğretmenlerine göre okuldaki öğretmenlerin daha az umursamaz öğretmen davranışını sergilediklerini düşündüklerini ortaya koymaktadır.
Matematik Öğretmenlerinin Tükenmişliklerine İlişkin Sonuçlar
Erkek matematik öğretmenleri kadın matematik öğretmenlere göre daha fazla duyarsızlaşma yaşamaktadır.
20-29 Yaş grubundaki matematik öğretmenlerinin 40 Yaş ve Üzeri gruba göre daha fazla duygusal tükenme yaşadıklarını ortaya koymaktadır. Aynı şekilde 30-39 Yaş grubundaki matematik öğretmenlerinin 40 Yaş ve Üzeri gruba göre daha fazla duygusal tükenme yaşadıklarını ortaya koymaktadır.
Matematik öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerine ilişkin görüşleri çalışma durumu değişkenine göre Duygusal Tükenme, Duyarsızlaşma ve Kişisel Başarı alt boyutlarında kadrolu çalışan matematik öğretmenleri ücretli çalışan matematik öğretmenlere göre daha fazla tükenmişlik yaşadığı tespit edilmiştir. Kadrolu çalışan matematik öğretmenleri ücretli matematik öğretmenlerine göre daha çok duygusal tükenme ve duyarsızlaşma yaşarken, kişisel başarıları da daha düşüktür.
Matematik öğretmenlerinin tükenmişlik düzeylerine ilişkin görüşleri gelir durumu değişkenine göre 2000′ den az maaş alanlar ile 3000-4000 arası maaş alanlar arasında 2000′ den az maaş alanlar lehine anlamlı düzeyde bir fark saptanmıştır. Buna göre 2000′ den az maaş alan matematik öğretmenlerin 3000-4000 maaş alanlara göre kendilerini daha fazla başarılı gördüklerini sonucuna ulaşılmıştır.    
Örgütsel İklim ile Tükenmişlik Arasındaki İlişkiler
Destekleyici müdür davranışı arttıkça matematik öğretmenlerinin duygusal tükenmeleri azalmakta, kişisel başarıları artmaktadır.
Emredici müdür davranışı arttıkça matematik öğretmenlerinin kişisel başarıları artmaktadır. Emredici müdür davranışı sergileyen okullarda müdürlerin otokratik, sıkı ve katı davranışlara sahip olması gibi olumsuz davranışlar içerdiğinden matematik öğretmenlerinin kişisel başarı algısının düşük olması beklenmektedir. Fakat bu araştırmanın bulgularına göre emredici müdür davranışı öğretmenler üzerinde ters etki yaratmıştır. Emredici müdür davranışı okul iklimini olumsuz yönde etkileyen bir alt boyut olmasına rağmen bu araştırmada müdürlerin otokratik davranması, katı ve sert kurallarının olması, öğretmenlerin sıkı bir şekilde denetlenmesinin matematik öğretmenlerinin kişisel başarı algılarını olumlu yönde etkilediği görülmektedir.
Kısıtlayıcı müdür davranışı arttıkça matematik öğretmenlerinin duygusal tükenmeleri ve duyarsızlaşmaları artmakta, kişisel başarıları azalmaktadır.
Okuldaki öğretmenlerin işbirlikçi öğretmen davranışı arttıkça matematik öğretmenlerinin duygusal tükenmeleri ve duyarsızlaşmaları azalmaktadır. Kişisel başarı algıları ise artmaktadır.
Umursamaz Öğretmen Davranışı arttıkça matematik öğretmenlerinin duygusal tükenmeleri ve duyarsızlaşmaları artmakta, kişisel başarı azalmaktadır.
Matematiksel