OYUN ve ÇOCUK YAZI DİZİSİ –5--

 
 
​Zeka; kişinin öğrenebilme, öğrendiklerinden yararlanabilme ve farklı durumlara uyarlayabilme ile yeni çözümler üretebilme yeteneği olarak tanımlanabilir. Daha birçok farklı alandan yaklaşabileceğimiz ve daha da genişleterek tanımlayabileceğimiz zekanın genel olarak genetik (doğuştan) ve çevresel etkilerin ortak bir ürünü olduğunu kabul ediyoruz. Zeka üzerinde; bildiğimiz ve farkında olduğumuz kadar bilmediğimiz birçok etkenin de etkili olabileceği düşüncesi, zeka konusunun uzun yıllardır bilim dünyasının önemli çalışma alanlarından biri olmasını sağlamıştır. Bilim dünyası ve eğitim uzmanları bu konuda birçok birbirini destekleyen veya çürüten çalışmalar yapmış sonuç olarak birçok noktada tam bir birliktelik sağlanamamıştır. İşin bizleri asıl ilgilendiren kısmı ise zekanın sonradan geliştirilip geliştirilemediği sorusunun cevabıdır.
 
​İnsanoğlu sınırlarını bilemediğimiz, sayısız canlı ve cansız varlığın bir arada bulunduğu evren içerisinde bugünlere kadar zekasıyla var olmuştur. Günümüzdeki yaşam koşullarının ulaştığı nokta tamamen insan zekasının ürünüdür. İnsanlık tarihiyle kıyaslandığında inanılmaz noktalara ulaşmış olmamıza rağmen gelişim ve değişim son hızıyla devam etmektedir.Zekanın genetik altyapı ile oluştuğu ve sonrasında çevresel etkenler eşliğinde geliştiği bilimsel bir gerçektir. Zekanın sonradan etkilenebileceği bilgisi insanları zekanın gelişimi üzerine birçok çalışma yapmaya itmiştir. Tam da bu noktada zeka oyunları-zeka gelişimi ilişkisinin açıklanması gerekir. Zeka gelişiminin çocuk yaşlarda çok daha hızlı gerçekleştiği gerçeği göz önüne alınırsa çocukların zeka oyunlarıyla oynamasının zeka gelişimine ne kadar katkı yaptığı belki de bu oyunlarla ilgili en çok merak edilen konu olmaktadır.
 
​Önceki yazılarda anlattığımız gibi zeka oyunları “oyun” kavramından bağımsız düşünülemez. Oyunlar insanlık tarihiyle birlikte var olduğundan bu yana zeka oyunları da oynanmaktadır. Zeka oyunları diye ayrıca bir oyun alanı oluşması ise daha yakın tarihte gerçekleşmiştir. Zekanın insanoğlu için önemi ve gelişiminin gerekliliğinin daha iyi anlaşılmasıyla birlikte zeka oyunları üzerine yapılan çalışmalar ve bu konudaki hassasiyet artmıştır. Oyunların özellikle çocuklar üzerindeki etkisi de düşünüldüğünde zeka oyunları adeta bir hazineye dönüşmektedir. Zeka-zihin ilişkisinin çok kuvvetli olduğu düşünüldüğünde zihni en çok çalıştıran etkenlerden biri olan zeka oyunları zeka gelişimi içinde önemli bir etken haline gelmektedir. Basit bir örnek verirsek; beynimiz 100 makinalı bir fabrika, zihnimiz de bu makinaları kullanan işçi olsun. Günlük standart yaşamda zihnimiz sürekli bu fabrikanın 50 makinasını kullanmakta ve bu çalışma günlük yaşamı devam ettirebilmek için yeterli olmaktadır. Zeka oyunlarıyla oynadığımızda zihnimiz normalde çok fazla kullanmadığı diğer 50 makinayı harekete geçirmekte ve böylece beyin fabrikası tam kapasite çalışmaya başlamaktadır.
 
​Tam kapasite çalışan bir fabrikanın üretim gücü nasıl artarsa beynimiz daha fazla çalıştığında da bizim üretim gücümüz artar. Öğrenebilme, öğrendiklerini farklı durumlara uygulama ve yeni çözümler üretebilme yeteneğimizin artması zeka gelişimi olarak tanımlanabilir. Beynimizin çalışma kapasitesini artırabilmek ,bu gelişimi sağlamanın en önemli yoludur. Zeka oyunları bizlere günlük hayatın standartları dışında bir düşünme ortamı sağlamaktadır. Bu noktadan bakıldığında zeka oyunlarının, beynimizin çalışma kapasitesini artırdığını gözlemleyebiliriz. Buradaki en önemli durum ise doğru oyunun seçilebilmesi gerekliliğidir. Oynadığınız her oyunun sizde aynı etkiyi yapmasını beklemek mümkün değildir. Seviyeye uygun ve kişinin oynarken eğlendiği zeka oyunu, zeka gelişimi için en uygun oyundur. Buradan da anlaşılabileceği gibi oyun ve oyun arkadaşı zeka gelişiminin sağlanabilmesi için çok önemli etkenlerdir.
 
​Amerika’da bulunan Berkeley Üniversitesi psikoloji bölümünden Prof. Dr. Silvia Bunge ve ekibi tarafından yapılan çalışmada zeka oyunlarının zeka gelişimi üzerindeki etkisi klinik olarak da kanıtlanmıştır. İlkokul çağında çocuklarla yapılan çalışmada belli koşullar altında 8 hafta boyunca zeka oyunlarıyla oynayan çocukların IQ puanlarında ortalama 13 puan artış sağlandığı görülmüştür. Seçilen grup, oyunlar, çocukların hazırbulunuşluğu gibi birçok etkenin bu çalışmaya pozitif etki ettiği ve her koşulda bu miktarda artışın sağlanamayacağı düşünülebilir. Hatta IQ ölçümünde kullanılan tekniklerinin ilk ve son testte göstediği benzerlikler ciddi anlamda eleştirilebilir. Ancak önemli olan , yapılan çalışma sonrasında tüm bireylerde istisnasız artış sağlanması ve çocukların yapılan çalışmaya olumlu karşılık vermiş olmasıdır. Bu da bize doğru teknikle yaklaşıldığında her çocukta benzer bir etkinin sağlanabileceğini göstermektedir.
 
​Zeka oyunlarının, zeka gelişimi üzerindeki etkilerini artırmak ve sağlamlaştırmak için sağlıklı bir oyun ortamı oluşturulup, doğru oyun seçimi yapılmalıdır. Daha önce

Daha önceki yazılarda da anlattığımız gibi oyun arkadaşı en az oyun kadar önemli bir etkendir. Oyuncuların aynı fiziki ve psikolojik seviyelerde olması birbirlerine olan katkılarını çok daha üst noktalara taşıyacaktır. Sağlıklı bir oyun ortamında oyuncular ne kadar eğleniyorsa, zeka gelişimine o kadar çok katkı yapılıyor demektir. Zeka gelişimi, anne karnından hayatın sonu kadar süren dinamik bir süreçtir. Hangi yaşta olursa olsun zeka oyunları zeka gelişimini destekler.
 
 
​​Ümit Kenan YAVUZ
​​​​​​ ​Zeka Oyunları Eğitmeni&Oyun Danışmanı