Colombia Üniversitesindeki OSMANLI Öğrencileri

II. Meşrutiyet döneminde Osmanlı’dan Avrupa ve ABD’ye hükümet anlaşmalarıyla öğrenci gönderme dönemi başlamıştı. Bu öğrencilerin önde gelen üniversitelerde çeşitli alanlarda eğitim görerek memlekete dönüp, burada uzmanlıklarını kullanmaları bekleniyordu.

Amerikan ve Osmanlı hükümetlerinin 1910’da yaptığı anlaşmaya göre de, ABD’nin önde gelen üniversitelerine her yıl belli bir sayıda öğrenci gönderilecek, bunlardan üniversite ücreti alınmayacaktı.

Hariciye Nazırı Mehmed Rifat Paşa, New York’ta bulunan Columbia Üniversitesi Rektörü Nicholas Murray Butler, o sırada Büyükelçi değişikliği olduğundan ABD’yi Osmanlı’da da temsil eden Romanya, Serbia ve Bulgaristan Büyükelçisi John Ridgely Carter tarafından bir anlaşma imzalandı. Buna göre, 1 Temmuz 1910’dan itibaren 10 sene boyunca Osmanlı Devleti ve ABD Büyükelçiliği tarafından her sene sınavla seçilecek 3 öğrencinin masrafları Columbia Üniversitesi tarafından karşılanacak, diğerlerinin masrafları da Osmanlı hükümeti tarafından ödenecekti.

Sınavı kazanan 5 öğrencinin ABD’ye gelişi

İstanbul’da düzenlenen sınav, İngilizce yazılacak “Eğitim ve Devlet” konulu bir kompozisyondan oluşmaktaydı. Hazırladıkları kompozisyon beğenilen 5 öğrenci seçildi.

Hariciye Nazırı Rifat Paşa, Rektör Butler’a bu davetlerinden dolayı teşekkür etmiş, öğrencilerin memleketlerinin dışarısına hiç çıkmadığını ve bu yüzden Amerika’daki ilk günlerinde, Osmanlı’nın New York Konsolosu ilgilense de ilk aylarında yabancılık çekebileceklerini, onları anlayacak ve yardım alabilecekleri birisinin üniversite tarafından verilmesini istemişti.

İki ülke arasındaki dostluğu da bu öğrencilerin geliştireceğini düşünülüyordu. 11 Şubat’da New York limanına gelen RMS Mauretania gemisinden inen 5 öğrenciyi, o sırada Osmanlı’nın New York Fahri Konsolosu olarak görev yapan Mohammed Alexander Russell Webb karşıladı.

Bu öğrenciler doktora yapmak üzere gelmiş olan Ahmed Emin Efendi (Tarih ve Sosyal Bilimler), Abdullah Hamid Efendi (Matematik), Nikolaki Aghmidi Efendi (Siyasi Ekonomi), Cevad Eyüb Efendi (Matematik), Ahmed Şükrü Efendi (Coğrafya ve Sosyal Bilimler) idi.

Osmanlı Kulübü’nün (Ottoman Club) Türk, Rum, Suriyeli, Yahudi ve Ermeni üyeleri

Birkaç ay sonra, 2 Kasım 1911’de Columbia Üniversitesi’nin gazetesinde şöyle bir ilan vardı: “Columbia Üniversitesi’ndeki Osmanlı öğrencilerinin, yarın Earl Hall’da bir cemiyet kurmak üzere yapılacak toplantıya katılmaları rica olunur.”

3 Kasım 1911’de “Osmanlı Kulübü” 15 üyeyle kurulmuştu. Daha önceden Columbia Üniversitesi’ne Osmanlı’dan gelmiş öğrencilerle kurulan kulübün üyeleri arasında 4 Türk, 2 Rum, 3 Suriyeli/Lübnanlı, 1 Yahudi ve 5 Ermeni bulunuyordu. Osmanlı’dan gelen başka öğrencilerin de daha sonra kulübe katılacağı yazıyordu.

Onursal Başkan olarak, Washington Sefiri Yusuf Ziya Paşa seçilmişti. Tüzüğü de o toplantıda oluşturulan kulübün kuruluş amacı “üyeleri arasında Osmanlı ruhunu geliştirmek” olarak belirlenmişti. Kulübün diğer şubelerinin Yale, Harvard ve diğer üniversitelerde de açılacağı yazılmıştı.

Düzenledikleri etkinliklerle Columbia Üniversitesi’nde oldukça aktif olan Osmanlı Kulübü, daha önce Washington Sefareti Başkâtibi olan Celal Münif Bey’in de New York Başkonsolosu olarak göreve başlamasından sonra daha da renklenmişti. Columbia’nın başlıca profesörlerini, kendi adını verdiği Pulitzer ödülleriyle tanınan Joseph John Pulitzer’in 1912’de kurduğu Columbia Üniversitesi Gazetecilik Okulu’na dekanlığına getirdiği, Osmanlı İmparatorluğu’nda doğan Talcott Williams gibi ünlü kişilerin konuşmacı olarak bulunduğu toplantılar düzenliyorlardı.

Pierre Loti, Osmanlı Kulübü’nün davetlisi

Pierre Loti
10 Ekim 1912’de ünlü Fransız deniz subayı ve yazar Pierre Loti, Osmanlı Kulübünün davetlisi olarak Columbia’ya geldi. Bu toplantıda Talcott Williams, profesörler ve Osmanlı Kulübü üyeleri tam kadro bulunuyordu. New York’a 40 yıl aradan sonra yeniden gelmiş olan Loti, öğrencilerle tanıştıktan kısa bir süre kaldıktan sonra programlarına yetişmek için ayrıldı.

Osmanlı Sefaretinin New York’ta kurduğu camiye atadığı, âlimliği ve renkli kişiliğinin yanında pek çok dil konuşan İmam Mehmet Ali’ye de Osmanlı Kulübü yine 1912’de bir ziyaret düzenledi. New York camiinin cemaati arasında, Columbia’nın Osmanlı Kulübünün öğrencileri de bulunmaktaydı.

Mart 1914’te gerçekleştirilen bir gece de oldukça renkli görüntülere sahne olmuştu. Osmanlı hikâyelerinin anlatıldığı, “Osmanlı Müziği” üzerine Columbia Profesörlerinden birisinin konuşma yaptığı, Türk kahvesi ve sigaraları sunulduğu bir gece düzenlenmişti. Gecede New York Başkonsolosu Celal Münif Bey, Talcott Williams, İstanbul Robert ve Üsküdar Kız Amerikan Koleji öğretmenleri de bulunmaktaydı.

Savaş ve Osmanlı Kulübü’ne veda…

Aynı yıl 3 Haziran’da Başkonsolos Celal Münif Bey’in de katıldığı mezuniyet töreninde 5 öğrenci doktora derecelerini almıştı. I. Dünya Savaşı’nın da patlak vermesiyle Osmanlı Kulübü de sonlandı. Öğrencilerin bir kısmı memlekete geri dönerken, bir kısmı da savaş nedeniyle birkaç yıl daha ABD’de kaldı.

New York Başkonsolosu Celal Münif Bey, Columbia Üniversitesi mezuniyet töreninde
Bu öğrencilerden, 1912’de John Pulitzer’in kurduğu gazetecilik okulunda da dersler alan Ahmet Emin Yalman, İstanbul’a dönüşünün ardından 1917’de Vakit gazetesini çıkardı. Yazılarından dolayı işgalci kuvvetler tarafından önce Kütahya, sonra Malta’ya sürüldü. Daha sonra Türkiye’nin gazetecilik ve siyasi hayatında da oldukça önemli bir rol oynadı.

Aynı şekilde hukuk doktora programını bitirip gazetecilik dersleri de alan Lefkoşalı Ahmet Şükrü Esmer, I. Dünya Savaşı henüz bitmemiş olduğundan, bir süre ülkeye dönememiş ve New York’ta Sada-yı Vatan (Yurdun Sesi) adlı haftalık bir gazete çıkarmıştır. Bu gazete, ABD’de Türk dilinde yayınlanan ilk gazeteydi. Gazete Osmanlı alfabesiyle basıldığı için, Arapça basım yapan bir matbaada çıkardıklarını, bazı harflerin de bu nedenle olmadığı için zorlandıklarını anlatmıştır. 1921’de ülkeye döndükten sonra Galatasaray Lisesi’ne İngilizce Öğretmeni olarak atandı, aynı zamanda Ahmed Emin Yalman’la Vakit Gazetesi yazı kadrosunda yer aldı. Kurtuluş Savaşı kazanılınca, gazeteci olarak Mudanya ve ardından Lozan Konferansı’na katıldı.

*Columbia Spectator arşivleri
Fotoğraflar 1. Columbia Osmanlı Kulübü öğrencileri New York Sefaret İmamı Mehmed Ali Efendiyle. Stanford Üniversitesi, Ahmet Emin Yalman arşivi
2. New York Başkonsolosu Celal Münif Bey, Columbia Üniversitesi mezuniyet töreninde, 1914. Kongre kütüphanesi arşivleri.

Dr. Işıl Acehan