Bir Öğretim Lideri Olarak Okul Yöneticisi

Okulda öğrenci başarısını etkileyen faktörlerin başında; örgütsel yapı, norm, ilkeler, değerler, kültür ve sosyal etkinlikler vardır. Araştırmalar bir okuldaki öğrenci başarısı üzerinde bireysel yeteneklerin ötesinde, örgütsel özelliklerin de etkili olduğunu göstermektedir. Çok başarılı öğretmenlerin bir arada bulunduğu bir okulda, okulun başarısını artıran en önemli değişken, okul yöneticisinin liderlik davranışlarıdır. Alanında çok iyi yetiştiği ve kendisini mesleğine adadığı halde “örgütsel kapasite”nin yetersizliğinden dolayı verimli olamayan, temayüz edemeyen, öğrenciye katma değer yaratamayan öğretmenlerin sayısı oldukça fazladır.

Okul yöneticisi eğitimdeki başarıyı birçok yönden etkiler. Okul yöneticileri okullarındaki öğretmenlerin ortak amaçlara odaklaşmasını sağlar, onlara birbirlerinden öğrenme ortamı yaratır, fırsat verirse, okulda öğrenme ve öğretme süreçleri üst değer haline dönüşmeye, kartopu etkisi yaratmaya başlar. Okul yöneticisinin okulda bizzat öğrencinin akademik başarısını arttırmak için gösterdiği ya da gösterilmesini sağladığı bu davranışlara öğretim liderliği (De Bevoise, 1984, s. 5; akt. Şişman, 2004, s. 58) adı verilmektedir.

Okul yöneticileri, öğrencilerin okula gelme amaçlarını, okulun ve eğitim sisteminin amaçlarını öğretmenlere anlatır. Amaçların gerçekleştirilmesi konusunda fikir birliği sağlar. Ortak amaçları gerçekleştirme konusunda öğretmenleri ve tüm paydaşları ikna edip harekete geçirir. Bu bağlamda okul yöneticilerinin bir öğretim lideri olarak birleştirip vizyon koyma ve ortak amaçları gerçekleştirme konusunda öğretmenleri harekete geçirme işlevinden söz edilebilir.

Okul yöneticileri, okulda uygun bir öğrenme-öğretme ortamı oluşturmak, öğrenci başarısını ön plâna çıkarmak, öğretim programlarında değişiklik yapmak, bütünlük sağlamak ve öğrenmeyi sağlayacak düzeni kurmak okul yöneticisinin, öğrenci başarısını artırmak için yapabilecekleri arasındadır. İyi bir öğrenme ortamı, öğrenci başarısını arttırdığı gibi, öğrenci psikolojisine göre düzenlenmiş öğretim programı da aynı etkiye sahiptir. Okulda istenen ders araç-gerecini sağlamak, okulda farklı öğrenme ve öğretme ortamları yaratmak, okul kültürünü ve iklimini bu şekilde değiştirip yönlendirmek, okul yöneticilerinin sorumlulukları arasında yer alır.

Okul yöneticisi, her fırsatta iç ve dış paydaşlara öğretim lideri olarak; okulun varlık nedeninin “öğrencilerin yetişmesini sağlamak” olduğu gerçeğini hatırlatması gerekir. Bu süreç sözel olarak hatırlatmaktan ziyade, okul ortamında yaratılan öğrenme ekosistemi ve öğrenme-öğretme habitatı ile mümkün hale gelir. Okulda yaratılacak etki, özellikle iyi örnekler üzerinden bulaşma etkisi, öğrencilerin öğrenme süreci üzerinde olumlu etkiye sebep olur.

Bir otomotiv yedek parça imalatçısının yöneticisi, “üretim mühendislerin, işçilerin ve teknisyenlerin, ustabaşılarının işidir, ben sadece imalathanenin düzenine bakarım.” diyemezse, okul yöneticisi de “öğrenci başarısı öğretmenlerin işi, benim işim değil”, diyemez. Okul yöneticisinin asıl görev alanı öğrenci başarısını sağlamaktır. Bu sebeple iyi bir öğretim lideri olma, öğretmenlerin öğrenme-öğretme sürecinde hem öğretme hem de öğrenmelerine uygun ortam yaratma sorumluluğu olan kişidir. Öğretme işi sadece öğretmenin değil, okuldaki tüm paydaşların ortak sorumluluğudur. “Öğrenci başarısının” artmasında sorumluluk kabul etmeyen okul yöneticisi sadece “mevzuat bekçiliği” ya da “idare-i maslahatçılık” yapmaktadır.

Öğretim lideri olan okul yöneticisinin makam odası; okulun bahçesi, laboratuvarlar, kütüphane, spor salonu, sınıflar ve okul koridorlarıdır. Bu, okul yöneticiliğinde farklı bir paradigma değişikliğinin göstergesidir. Bu durumda okul yöneticisi gösterişli yöneticisi odasına ihtiyaç duymayacak, daha fazla etkin olacağı alana, sahalara inecektir. Bir arkadaşım Fransa’ya öğretmen olarak gider. Okul yöneticisinin odası, okulun giriş kapısının arkasında küçük ve gösterişsiz bir odadır. Arkadaşım biraz şaşırmış halde şu soruyu sorar: Odanız burası mı? Okul yöneticisi, arkadaşımın şaşırdığını görünce, elini arkadaşımın omzunun üzerine koyar ve şöyle söyler: Biz de birkaç yıla kadar lüks okul yöneticisi odalarının, eğitimde başarının ölçütü, destekleyicisi olduğunu sanıyorduk. Ama yanılmışız. Lüks ve görkemli okul yöneticisi odaları ile okul başarısı arasında hiçbir ilişki yok. Bu yüzden benim makam odam, öğretmenlerin ve öğrencilerin yanı, cevabını vermiş.

Okul yöneticisi, okulun ulusal ve uluslararası sınav sonuçlarını masaya yatırır ve okulun güçlü alanlarını, zayıf alanlarını, fırsat ve engellerini öğretmenlerle birlikte saptar. Bu sınavlarda yüksek başarıyı sağlayan faktörleri analiz edeceği gibi başarısızlığı da analiz eder. Başarıyı düşüren faktörleri tanımlar. Bu süreçte bazen koç, bazen danışman, mentör bazen de doğrudan öğretici rolünü üstlenir. Sınıf ziyaretleri yaparak, öğretmenlerin destekleyicisi olur ve sorunların yerinde çözülmesini sağlar. Ulaşılabilir, danışılabilir olmak, öğretim lideri okul yöneticisinin en önemli özelliğidir.

Etkili okullarda yöneticinin zamanının büyük bir kısmı eğitim-öğretim ortamlarında geçer. Öğretim lideri, görevi olarak kabul ettiği eğitim-öğretim sorunlarıyla daha çok ilgilenmek için yönetsel işlerin bir kısmını yardımcılarına devreder ya da bazı rutin işleri, dosyaları, klasörleri okulun değişik kısımlarına taşıyarak oralarda yapar. Okuldaki tüm etkinlikleri okulun varlık nedeni olan öğrenme ve öğretme süreçleri üzerinde yoğunlaştırır. Bu amaca ulaşabilmek için, okulu “öğrenen örgüt” haline dönüştürür. Okulda öğrenme ve öğretme üst değer haline gelir.

Öğretim lideri okul yöneticisi, öğretmenler için bir gelişim planı yapar. Bu gelişim planını öğretmenle birlikte yaptığı için, okulda sorumluluk paylaşılmış olur. Bu aşamadan sonra öğretmenin yapacağı ve okul yönetiminin destek sunacağı alanlar belirlenmiş olur. Öğretmenler akademik hedef koyma yeterliğini artırma, güdülenme ve sürekli öğrenme faaliyetlerinin içine çekilir. Bu tür örgütlerde çalışanlar işiyle uğraşır. İşi olmayanlar ise, kişiyle uğraşır. Bu da dedikodu, çatışma ve mobbing anlamına gelir.

Okulun vizyonu, öğretim liderliği açısından önemlidir. Öğretim lideri “Her çocuğun öğrenebileceği.” görüşü üzerinden öğretmenlerle birlikte vizyon belirler ve vizyonu ham hayal olmaktan çıkarır, ete kemiğe bürünür hale dönüştürürse, okulda hem akademik başarı artar hem de ortak vizyon başarılmış olur. Böyle bir okulda her öğrenciyle ilgilenmek, her öğrencinin yüreğine dokunmak, öğrenmede rol model olmak, öğrencilerle birebir iletişim kurmak ve sorunları anında çözmek gibi faaliyetlerin görülme sıklığı artmaya başlar.

Öğretim liderleri, okullarında demokratik ortam yaratır. Demokratik ortamda özgür düşünceler ortaya çıkar. Demokratik bir okul modelinde öğretmenler risk almaya, araştırmaya, denemeye ve takım halinde öğrenmeye açık hale gelirler. Bu süreçte düşünceler özgürce paylaşıldığı için yaratıcı düşünme, eleştirel düşünme, inovasyon, girişimcilik ve problem çözme becerilerinde artış meydana gelmeye başlar. Bilimsel düşünce demokratik ve özgür çalışma ortamlarında kendisine yaşam alanı bulur.

Okul yöneticisi öğretim alanının her aşamasında uzman olması ve öğretmen öğrenmesine sürekli katkıda bulunması beklenemez. Okulun temel amacı, öğrenci öğrenmesini sağlamak olduğuna göre, okul yöneticisi de bu süreçte öğretmen öğrenmesini kolaylaştırmak, öğrenme ve öğretme sürecinde öğretmenin paydaşı olmak ve bu süreçlerde liderlik yapmak durumundadır. Liderlik etkileme, başlatıcılık ve sürdürücülüğü kapsar. Bu süreç, amaca ulaşana kadar kararlı bir şekilde devam ettirilir.

Hallinger ve Murphy (1985, 1986; akt. Şişman, 2004, s. 69) öğretim liderliğini; okul misyonunun tanımlanması; öğretim programının yönetimi ve olumlu öğrenme ikliminin oluşturulması bağlamında tanımlamışlardır. Okulun iç ve dış paydaşlarla amaçlarını ve vizyonunu paylaşması, öğretim sürecinin denetimi, okulda öğrenme-öğretme süreçlerinde eş güdümün sağlanması, öğrencilerin alanda gelişiminin desteklenmesi, etkili zaman, araç-gereç kullanımı, güdüleme, öğrenme engellerinin ortadan kaldırılması ve akademik standartların geliştirilmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Okul yönetici adayları hizmet öncesinde, öğretim liderliğine uygun ölçütlere göre yetiştirilmeleri gerekir. Öğrenme psikolojisi, gelişim psikolojisi, öğrenme kuramları, program geliştirme, öğretim materyali hazırlama, sınıf yönetimi, ölçme ve değerlendirme konularında yeterlik düzeyi yükselen okul yöneticileri, öğrenme ortamlarının yaratılmasında etkili rol oynar. Okulda sürekli öğrenme, öğrenmeyi öğrenme ve öğrenen örgüt kültürü oluşturmada aktif davranışlar sergiler. Bu süreçte büyük ve küçük veri tabanından yararlanır ve akademik başarının gerçekleşmesini engelleyen faktörleri ortadan kaldırır.

Eğitim liderleri, “Her öğrencinin öğrenebileceğine” inanırlar. Bu amaçla, öğretmenlere ve öğrencilere sürekli akademik destek sağlarlar. Okuldaki öğretim süreçleri, ders programları ve materyaller üzerine sürekli tartışma ortamı yaratırlar. Üst düzey akademik standart oluşturup desteklerler. Öğrenme ve öğretmeye odaklaşmaları, öğrenme sürecini üst değer haline dönüşmesine katkıda bulunur. Okul ortamında eğitim liderleri öğrenmeye modellik etmeleri açısından diğerlerinden bariz bir şekilde ayrılırlar. Bu aşamada öğretmen liderliğinin geliştirilmesi gerekir. Liderlik özellikleri gelişen öğretmenler, okullarında öğrenme toplulukları oluştururlar (McEwan, 2018, ss. 30-35).

Bir öğretim lideri olarak Okan Bey’in okulunda yaptığı davranışları inceleyelim: Okan Bey, öncelikle okulun genel ve özel amaçlarını hedef kitleye açıklayarak işe başlar. Okulun ve eğitim sisteminin amaçlarını her bireyin içselleştirmesini sağlamaya çalışır. Dünün güneşi ile bugününün çamaşırını kurutmaya kalkışmaz, amaçları daima günün şartlarına göre yeniden düzenler. Okulun amaçlarını yeniden düzenlerken, öğrenci başarısını, okulun kapasitesini daima göz önünde bulundurur. Okulda amaç ve eylem birliği sağlar, dayanışmayı artırır. Okulda her türlü eğitim ve öğretim faaliyetini planlı bir şekilde yürütür. Okulun programını belirlerken, öğrencinin ve çevrenin beklentilerini dikkate alır. Amaca en uygun materyalleri seçer. Sınıflardaki öğrenme süreçlerini yakından takip eder ve olası hataları ortadan kaldırır. Zamanın daha etkili yürütülmesi için öğretmenlere destek olur. Okuldaki öğrenme sorunu olan öğrencilerle ilgilenir ve tam öğrenme ortaya çıkıncaya kadar öğretmenlerin paydaşı olur. Öğretmenlerle öğrencilerin başarısı üzerine konuşur. Programın çalışmayan, sorunlu kısımlarını saptar ve hataları ortadan kaldırmaya çalışır. Ulusal ve uluslararası sınav sonuçlarını irdeler ve öğrenme sorunlarını ortadan kaldırmak için öğretmenlerle iş birliği yapar. Öğretmenlere öğretim süreciyle ilgili dönüt verir ve düzeltme faaliyetlerine yönelir. Öğretmenleri güdüler ve öğretmenlerin mesleki alanda bilgi ve becerilerini arttırmaya çalışır. Hizmet içi eğitim uygulamalarına katılan kişilerin bilgi ve deneyimlerini paylaşmalarını sağlar. Bu süreçte etkili iletişim kurma, takım ruhu oluşturma, örgütsel bağlılığı artırma, olumlu bir örgütsel ortam yaratma gibi sorumlulukları yerine getirir. Okan Bey, her şeyden önce kendisi iyi bir öğrenen ve öğretendir. Her öğretmen her öğrenci için iyi bir rol modeldir. O okul yöneticisi odasına tıkılıp kalan, kâğıt işlerini yöneticilik sanan meslektaşlarından farklılaşma göstermektedir.

Sonuç olarak okulun asıl işlevi öğrenci başarısını artırmak, öğrenciye olumlu tutum ve davranış kazandırmaktır. Okuldaki tüm faaliyetler bu amaca hizmet eder. Okul yöneticisinin, öğretim liderliği davranışları, okuldaki öğrenme ve öğretme süreçlerini desteklemek, uygun ortam yaratmak ve olası engelleri ortadan kaldırmaktır. Okul yöneticilerinin öğretim lideri olarak başarılı olmalarını sağlayacak en önemli faktörlerden birisi öğrenme konusundaki hazır bulunuşluk düzeyi ve bu alandaki liderlik kapasitesidir. Öğrenciye, veliye ve öğretmene yönelik öğrenme faaliyetlerinin etkili bir şekilde düzenlenmiş olması, öğrenme kültürünün artmış, takım ruhunun ortaya çıkmış olması, akademik başarının artmasında etkili rol oynar. Başarılı olan okulların gizli kahramanları, öğretim liderliği konusundaki yetkinliği yüksek olan okul yöneticileridir. Bu süreçte dönüşümcü liderlik, hizmetkâr liderlik, vizyoner liderlik, öğretim liderliği ve karizmatik liderlik okulun başarısını artıran en önemli etkenler arasında yer alır. Vizyonu olmayan bir okulun başarı hikâyesi de olmaz. Liderlik olmadan yığınlar grup özelliğine kavuşmaz. Başarıyı sağlayan temel faktör, örgütün bir hikâyesi olması ve bu hikâyenin izleyenlerde etki ve coşku yaratmasıdır.

Prof. Dr. Necati Cemaloğlu

Kaynakça

McEwan, E. K. (2018). Etkili Okul Yöneticilerinin 10 Özelliği. (Cemaloğlu, Necati Çev. Ed.). Ankara: Pegem.

Şişman, M. (2004). Öğretim Liderliği. Ankara: Pegem.