Başarılı Okul Yöneticilerinin Kodları

Bazı okullar çok başarılı iken bazı okullar vasatın altında bir başarıya sahiptir. Bazı okullar kaynak bulamazken bazı okullar başka okullara da kaynak transferi yapacak kadar kaynak zenginliğine sahiptir. Bazı okullar basit, sıradan sorunları dahi çözemezken bazı okullar efsane işler başarabilmektedir. Sorun nerededir? Başarı ya da başarısızlığın kaynağı nedir? Meşhur bir Türk atasözü: “At, sahibine göre kişner.” der. Atın hareketlerini, performansını; binicinin, sahibinin yetenekli davranışları belirler. O halde başarılı okul yöneticilerinin başarı kodları var mıdır? Bu kodlar nelerdir?

2018 yılında doktorada danışmanı olduğum öğrencim Ali Duran ile birlikte Milli Eğitim Bakanımız sayın Prof. Dr. Ziya Selçuk hocamızın talebiyle “Başarılı Okul Yöneticilerinin Kodları” başlıklı fenomonolojik bir araştırma yaptık. Bu araştırma Türkiye’de başarılı okul yöneticiliği yapan kişilerin kodları hakkında genel bilgi içerdi. Araştırma raporunu sayın bakanımıza takdim ettik. Araştırmaya 81 ilden başarılı okul yöneticileri, maksimum çeşitlilik ve amaçsal örnekleme yöntemlerinden, ölçüt örnekleme yöntemiyle seçildi. Toplam 100 katılımcı araştırmada yer aldı. Araştırmada önce çalıştay yapıldı sonra görüşme yöntemi kullanıldı.

Araştırmaya katılan 100 katılımcının onda biri kadındır. Katılmcıların beşte üçü 41 ve üzeri yaşa, yaklaşık yarısı yöneticilikte 11-20 yıl kıdeme sahiptir. Üçte biri lisanüstü eğitim almıştır. Beşte dördü okul yöneticisi olmadan önce, yönetici yardımcısı olarak görev yapmıştır. Üçte birinin branşı “Sınıf Öğretmenliği” beşte birinin ise “Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi” öğretmenliğidir. Üçte ikisi sınav puanı ile atanmıştır. Üçte ikisi kendi istek ve arzusu ile yönetici olmuştur. Beşte üçünün hiç ulusal ve uluslararası proje deneyimi yoktur. Beşte ikisi daha önce bir sivil toplum örgütünde aktif olarak çalışmıştır. Beşte dördü üst düzeyde bilgisayar teknolojilerini kullanabilmektedir. Beşte dördünün ise yabancı dil düzeyi düşük seviyededir.

Başarılı okul yöneticileri, okula ilk atandıklarında ilk yaptıkları şey; SWOT analizi yapmak, okulu genel olarak belirli bir süre gözlemek ve çeşitli sosyal etkinliklerle kurum kültürü oluşturmak, şeklinde gerçekleştirmektedirler. Bunun yanı sıra, yöneticilerinin göreve başladıkları andan itibaren yardımcıları ve öğretmenlerle toplantılar düzenledikleri, okulun fiziki kapasitesini geliştirdikleri, tecrübeli okul yöneticilerinden tavsiye aldıkları, okulun stratejik planını inceledikleri, kendilerini mesleki açıdan geliştirmeyi amaçladıkları, mevzuat bilgilerini güncelledikleri, okulun akademik başarı durumunu tespit ederek yeni bir hedef belirledikleri anlaşılmaktadır. Ayrıca, okul yöneticilerinin göreve başladıkları andan itibaren öğrencilerin evlerine gittikleri, kahvehane ve cami gibi kamusal alanlarda öğrenci velilerine ulaşmaya çalıştıkları, okulun geçmişi hakkında bilgi edindikleri, dilek kutusu oluşturdukları, öğretmenlerin ve sınıfların ders programlarını iyileştirdikleri ve okul güvenliğini arttırdıkları araştırmada elde edilen bulgular arasında yer almaktadır.

Okul yöneticileri, yönetime ilişkin algılarının çoğunlukla öğretmen ve öğrencilerin hayatlarında fark yaratmak, hizmet etmek ve değişim süreçlerinde rol almak şeklinde gerçekleştiği görülmektedir. Bunun yanı sıra, iyi bir eğitim sunmak, rol model olmak, sorumluluk taşımak, çözümün bir parçası olmak ve idealleri gerçekleştirmek gibi faaliyetlere önem vermektedirler.

Okul yöneticileri okulun vizyon, misyon, değer ve ilkelerini öğretmenlere benimsetme uygulamalarında, çoğunlukla öğretmenlerle iş birliği içinde birlikte belirleyerek, ikna ederek, etkili bir iletişim kurarak, kurum kültürü oluşturarak ve rol model olarak gerçekleştirmektedirler.

Okul yöneticilerinin öğretmen, öğrenci, veli ve idari personelle çoğunlukla samimi ve yapıcı bir dil kullanarak, grup toplantıları yaparak, empati kurarak, iletişim kanallarını açık tutarak ve çoğunlukla dinleyerek iletişim kurmaktadırlar.

Okul yöneticileri sorun çözerken kullandıkları yöntemlerin başında çoğunlukla sorunu anlamaya çalışmakta, etkili iletişim kurmakta, paydaşların desteğini almakta, uzlaşmacı bir tutumla olaylara yaklaşmaktadırlar.

Okul yöneticileri okul çevresinde mevcut olan grupların okuldan beklentilerine yönelik çoğunlukla resmi prosedürleri uygulamakta, kendi örgütsel beklentilerini ön plana çıkartmakta, etkili iletişim kurmakta, ortak projeler gerçekleştirmekte, kazan-kazan yöntemini kullanmaktadırlar.

Okul yöneticilerinin, görev yaptıkları okulların fiziki eksikliklerini çoğunlukla bağışçılardan destek isteyerek çözmekte, MEB ve il milli eğitim müdürlüklerinden talep etmekte, okul-aile birlikleri aracılığıyla sivil toplum kuruluşlarından ve belediyelerden destek almaktadırlar.

Okul yöneticileri, öğretmenlerin motivasyon düzeylerini ve örgütsel bağlılıklarını arttırmak için sosyal etkinlikler düzenlemekte, ödüllendirmeden yararlanmakta, kaliteli bir çalışma ortamı sunmakta, değer vermekte, fikirlerini önemsemekte, karar süreçlerine dâhil etmektedirler.

Okul yöneticileri, öğretmenlerin bireysel farklılıklarını etkili yönetmek için, farklılıklara saygı duymakta, herkese eşit davranmakta, rehberlik servisi aracılığıyla bireysel ve toplu eğitimler yapmakta, etkili kurum kültürü aracılığıyla, herkese uygun seçenekler sunmaktadırlar.

yöneticileri, okullarında görev yapan öğretmenleri, tüm paydaşları karar süreçlerine dâhil etmekte, örgüt değerlerini ön plana çıkartarak karar süreçlerini yönetmekte, ikna etme yöntemlerini işe koşmakta, örgütsel hafızayı dikkate almakta ve adaletli olmaya özen göstermektedirler.

Okul yöneticileri, okul çevresindeki kişi ya da kurumlardan destek alma durumu ile ilgili olarak, örgütsel amaçlarını dış paydaşlara anlatmakta, ikna yöntemini kullanmakta, çeşitli projelerde ortaklık kurmak için okul-aile birliğini daha aktif hale getirmektedirler.

Okul yöneticileri, okulun ihtiyaç duyduğu ek finansman kaynaklarını elde etmek amacı ile öğrenci velileri ile birlikte etkinlik düzenlemekte, okul-aile birliğini harekete geçirmekte, paydaşlara projeleri anlatarak doğrudan destek istemekte, belediyelerden destek almakta, tüm kamu kurumlarını ve sivil toplum kuruluşları ile iş birliği yapmaktadırlar.

Okul yöneticileri, öğrencilerin akademik başarılarını arttırmak, değer kazanmalarını sağlamak için öğrencilere okul içerisinde çeşitli etkinlikler sunmakta, destekleme ve yetiştirme kursları açmakta, velilerle iş birliğini artırmakta, bireysel ihtiyaçlara göre rehberlik hizmetlerini çeşitlendirmekte, deneme sınavlarını artırmakta, ders çalışma teknikleri hakkında bilgilendirme yapmakta ve birebir takip sistemi uygulamaktadırlar.

Okul yöneticileri, okulda yaşanan çatışmaları çözerken herkesi dinlemekte, etkili iletişim kurmakta, adil bir tutum sergilemekte, sorunun kaynağını tespit etmekte, empati yapmalarını sağlamaktadırlar.

Okul yöneticileri, öğretmen, öğrenci, veli ve diğer paydaşları etkilemek amacıyla etkili iletişim kurmakta, adaletli ve şeffaf bir yönetim anlayışı sergilemekte, ortak projeler hazırlamakta, samimi olduğunu her fırsatta göstermekte, öğretmenlere değerli olduklarını hissettirmekte, onların desteğinin önemine dikkatlerini çekmekte, karar süreçlerine ortak etmektedirler.

Okul yöneticilerinin projelerini bir üst yönetime kabul ettirme sürecinde, yöneticileri projelerin gerekliliğine ikna etmekte, çalışmaların görünürlüğünü sağlamakta, projelere dâhil etmekte, ayrıntılı bilgi vermekte, mevzuata uygun hâle getirmekte ve ısrarcı olmaktadırlar.

Okul yöneticilerinin, okullarında öğrenen örgüt ve iş birliği kültürünü sağlamak için olumlu bir okul iklimi oluşturmakta, beceri ve ilgiye göre görevlendirme yapmakta, herkese eşit davranmakta, zümre arasındaki iş birliğini arttırmakta, hatalardan ders çıkarmakta, ortak faaliyetler yapmakta, öğretmenleri motive etmekte, STK’lar ile iş birliği yapmak için akademik destek almakta, ortak hedefleri belirlemek ve liderlik becerilerini artırmak için çaba sarf etmektedirler.

Okul yöneticileri örgüt kültürü oluşturmak için milli ve manevi değerleri öne çıkarmakta, evrensel değerlere önem vermekte, ünlü Türk büyüklerinin hayatlarından örnekleri kullanmakta, çalışanlarla birlikte ortak etkinlikler düzenlemekte, slogan ve sembolleri işe koşmaktadırlar.

Okul yöneticilerinin, öğretmenlerin kendilerine hedef koymasına yardımcı olma konusunda örgütsel amaçları birlikte belirlemekte, ders gözlemleri hakkında geri bildirim vermekte, rekabet kültürü oluşturmakta, motive etmekte ve karar süreçlerine dâhil etmektedirler.

Okul yöneticilerinin okullarında güven kültürünü oluşturmak için adaletli ve şeffaf olmakta, önce kendilerinin güven veren kişileri saptamakta, güven zedeleyici uygulamalardan uzak durmakta, dürüst davranmakta, karar süreçlerine öğretmenleri dâhil etmekte, velilerle sürekli iletişim kurmaktadırlar.

Okul yöneticileri, okullarında örgütsel adaleti sağlamak için fırsat eşitliği sağlamakta, adaletli davranmakta, karar süreçlerine paydaşları dâhil etmekte, samimi davranmakta ve ayrımcılık yapmamaktadırlar.

Okul yöneticileri, okullarında informal grupları yönetmek için, her düşünceye saygı duymakta, her grupla iletişim hâlinde olmakta, karşıt grup liderlerini kendi tarafına çekmekte, karar süreçlerine dâhil etmekte, çeşitli sosyal etkinlikler ile grupları kontrol etmekte, adil ve şeffaf bir yönetim tarzı benimsemekte, öğretmenlerin örgütsel bağlılıklarını artırmakta, okulda ortak değerler oluşturmakta ve taraf olmamaktadırlar.

Okul yöneticileri, stres ve öfke işe baş etme stratejileri olarak sabırlı olmakta, iş temposunu azaltmakta, göreve odaklanmakta, ortamdan uzaklaşmakta, kendine zaman ayırmakta, öğrencilerle – öğretmenlerle konuşmakta, geçmişteki başarılarını düşünmekte, kitap okumakta, ibadet etmekte ve yürüyüş yapmaktadırlar.

Okul yöneticileri, okullarında yaşanan eğitim sorunlarını çözerken en çok sorunun kaynağını bulmakla işe başlamakta, uzun süre konuyu tartışmakta, tarafları dinlemekte, velileri de sürece dâhil etmekte ve sorun büyümeden müdahale etmektedirler.

Okul yöneticileri, okullarında etkili bir okul iklimi oluşturmak için gerçekçi hedefler koymakta, başarıyı okulun rutin bir uygulaması hâline getirmekte, başarıları ödüllendirmekte, yenilikleri takip etmekte, sürekli öz değerlendirme yapmakta, prensiplerinden asla vazgeçmemekte, öğrencilerin düşüncelerini önemsemekte ve karşıt görüşlere önem vermektedirler.

Okul yöneticileri, yöneticilik görevlerinde kendilerini başarılı yapan özellikleri; adaletli iletişim kurmak, ekip çalışmasına önem vermek, güven vermek, çalışkan olmak, kararlı olmak, tüm görüşleri önemsemek, tutarlı olmak, empati kurabilmek, işini sevmek, yenilikçi olmak, farklılıklara saygı duymak ve vizyoner olmak şeklinde sıralamaktadırlar.

Okul yöneticileri, okullarında kendileri ile ilgili güçlü yönleri olarak; etkili iletişim kurmak, adaletli olmak, kararlı olmak, empati kurmak, güvenilir olmak, lider olmak, yenilikçi olmak, çalışkan olmak, sabırlı davranmak, içten davranışlar sergilemek, şeffaf olmak ve iş birliği kurmak olarak belirtmektedirler.

Okul yöneticileri, yöneticilikteki zayıf özellikleri olarak iyi niyetli olmak, duygusal davranmak, tez canlı olmak, mükemmeliyetçi olmak, çabuk öfkelenmek, zamanı kötü yönetmek, resmi yazışmalara çok fazla zaman ayırmak, okul tanıtımını yapmamak ve yabancı dil bilmemek şeklinde sıralamaktadırlar.

Okul yöneticileri, kendilerini okul yöneticiliğinde başarılı yapan unsurlar olarak işine önem vermek, etkili iletişim becerilerine sahip olmak, adaletli olmak, çalışkan olmak, iş birliği yapmak, liderlik davranışları sergilemek, sabırlı olmak, herkesi önemsemek, azimli olmak, kararlı davranmak ve dinamik olmak, şeklinde sıralamaktadırlar.

Okul yöneticileri, kendilerini başarılı yapan örnek uygulamalar olarak, öğrencilerin akademik başarısını artırmak, sorun çözme becerisine sahip olmak, paydaşlarla iş birliği yapmak, lise ve üniversite sınav sonuçlarındaki başarıyı artırmak, öğretmenlerin kendini güvende hissetmelerini sağlamak, öğrencilere ve velilere düzenli geri bildirim vermek, okulda olumlu gelişmeler sağlamak, ev ziyaretleri yapmak, üst düzey yöneticilerin geri bildirimlerini paylaşmak ve adaletli olmak şeklinde sıralamaktadırlar.

Okul yöneticileri okullarında etik davranış olarak; adaletli, dürüst, eşit, şeffaf ve tarafsız davranmaktırlar.

Okul yöneticilerinin öğretim programlarının etkili bir şekilde uygulanması ile ilgili olarak yaptıkları davranışlar sıklıkla denetim yapmak, deneme sınavı sonuçlarını analiz etmek, öğretmen ve öğencilere sürekli olarak geri bildirim vermek, sınıf/alan zümre kurullarını işlevsel hale getirmek, velileri sürekli bilgilendirmektir.

Okul yöneticilerinin okullarında yönetsel süreçlerde kullandıkları güç türleri arasında en fazla uzmanlık ve karizmatik gücünü kullanmakta, ödül gücü, yasal güç ve nadiren de olsa zorlayıcı güce başvurmaktadırlar.

Okul yöneticilerinin, okul ile ilgili paydaşları bildirme süreçlerinde en fazla web sitelerini, sosyal medya platformlarını, kısa mesajlar, broşür ve kitapçıkları kullanmaktır.

Sonuç olarak araştırmadan elde edilen bulgular incelendiğinde, okul yöneticilerinin ilk atandıkları okulda, öncelikle okulu ve çevresini tanımaya çalıştıkları, insanları dinleyerek ve geçmişte yapılan çalışmaları önemseyerek iletişim kurdukları görülmektedir. Etkili iletişim ve empati kurarak, eşit ve adaletli davranarak öğretmenlerin desteğini kazandıkları, iş birliği ve takım çalışmasına yatkın oldukları mesajını sürekli verdikleri anlaşılmaktadır. Öğretmenlerin karara katılmalarını sağlama, şeffaf olma, dinleme, çatışan taraflar arasında taraf tutmama ve uzlaştırmacı tutum ve davranışlar sergileyerek hedef kitleyi etkilemektedirler. Öğretmenleri ve velileri etkilemede uzmanlık ve karizmatik gücünü kullanmakta, okulun amaçlarından ve akademik başarılarından taviz vermemekte, okulun akademik başarısının artmasında etkili rol oynamaktadırlar. Özellikle ölçme-değerlendirme sonuçlarının iyileştirme ve geliştirme amaçlı kullanmakta, iç ve dış paydaşlarla paylaşmakta, sorunların çözümünde etkili rol oynamaktadırlar. Özellikle hizmetkâr liderlik, etik liderlik, vizyoner liderlik ve dönüşümcü liderlik yaklaşımlarının sıklıkla yapılması, öğretmenlerin güdülenmesinde etkili rol oynamaktadır. Tüm bu süreçlerde olumlu örgüt kültürü ve ikliminin yaratılmış olması, tutarlı davranışlar sergilenmesi, hoşgörülü ve sabırlı olmaları, okulda olumlu bir öğrenme kültürünün oluşmasını sağlamaktadır. Başarılı okul yöneticilerinin elbetteki yüzlerce kodları vardır. Ancak bu kodların en baskın olanları; etkili iletişim, eşit ve adaletli olmak, güven vermek, vizyon sahibi olmak, sabırlı, kararlı ve tutarlı davranışlar sergilemek, liderlik yaklaşımlarını etkili olarak işe koşmaktır. Ayrıca başarılı okul yöneticilerinin dışa dönük olması, A tipi kişilik özelliğinin baskın olması, içten denetimli davranışlar sergilemesi, gelişmiş insan profiline sahip olması, onların kişilik özelliklerinin de başarılı okul yöneticisi olmalarında etkili olduğu ifade edilebilir. Bu sebeple, okul yöneticileri seçilirken kişilik özellikleri, mesleki geçmişleri sosyal özellikleri dikkate alınması gerekir. Hizmet içi eğitim uygulamalarında da bu becerilerin kazandırılmasına özen gösterilmesi isabetli bir uygulama olur.

Prof.Dr. Necati Cemaloğlu