2023 Eğitim Vizyonu Üzerine…

Prof Dr Necati Cemaloğlu

1994 yılında Şanlıurfa’da ilköğretim müfettiş yardımcısı olarak görev yapıyordum. Şehrin üst düzey bürokrasisinin bulunduğu bir yemekli toplantıda, yetkiliye Şanlıurfa’da gelecekte oluşabilecek ani konvansiyonel yağışlar için ne tür tedbirler aldıklarını sordum. Yetkili, Şanlıurfa’ya yağmur yağmayacağını, kurak olduğunu, yağsa da sorun yaratmayacağını belirtti. Yetkiliye, sahip olduğu bilginin GAP’tan önce olduğunu, Atatürk Barajı’nın su toplama süreci bittikten sonra iç göl haline geleceğini ve bölgede iklimin kısmen de olsa değişeceğini belirttim. Yetkili sözlerimden ikna olmadı. Daha sonra Şanlıurfa’da ani yağan yağmurlar nedeniyle sel felaketi yaşandığını yazılı ve görsel basından takip ettim. Bu yetkili geleceği görememiş, geleceğin fotoğrafını çizememişti. Gelecekte olmak istediğiniz, ulaşmak istediğiniz yeri belirlemek, geleceğin fotoğrafını çizmek, geleceğe ilişkin hedefler belirlemek vizyondur. 2023 Eğitim Vizyonu da, Türk Milleti olarak eğitimde ulaşmak istediğimiz, başarmak istediğimiz yeri ifade eder.

Vizyon “dava” anlamına gelir. Vizyon genel olarak liderlerin önderliğinde belirlenir. İzleyenler, vizyonun oluşturulma sürecinde görev alır ve benimser. Liderler örgütleri, devletleri bu vizyona odaklar ve diğer tüm bileşenleri bu vizyona yönlendirir ve harekete geçirir. 11 yaşında iken rahmetli babam bana bisiklet almıştı. Bisiklet sürmeyi bir türlü başaramadım. Sık sık düştüm. Babam: Neden düştüğümü, neden bisiklet sürmeyi öğrenemediğimi sordu. Bilmiyorum, dedim. Babam: Sen sürekli bisikletin ön tekerine bakıyorsun. Her gördüğün çukurdan her gördüğün kasisten kaçmaya çalıştıkça dengeni kaybediyorsun. Ufka bak ve 200 metre önüne bak tekrar pedal çevir, dedi. Dediğini yaptım ve kısa zamanda bisiklet sürmeyi öğrendim. Vizyonu olmayan kişiler hep bisikletin ön tekerine bakar ve ani karşılaştıkları durumlarla baş etmeye çalışırken hep kaza yapar, dengelerini kaybederler. Liderler ise ufka bakar, gelecekte karşılaşacağı tehlikeleri görür ve önlemsel yaklaşımla tedbir alır ve hedefe doğru kararlı adımlarla yürürler. 2023 eğitim vizyonu da böyle bir bakışın, böyle bir algının böyle bir duruşun ifadesi olarak ele alınması, değerlendirilmesi gerekir.

2023 vizyonunun en önemli özelliklerinden birisi felsefesinin olmasıdır. 2023 Eğitim Vizyonu’nun 21. yüzyıla dair eğitim önerisi, 21. yüzyıl Talim ve Terbiye Modeli şeklindeki çift kanatlı bir okumadır. Sadece beceri kazandırmak hayatı göğüslemeye yetmemektedir. Gerekli olan, insana ait evrensel, yerel, maddi, manevi, mesleki, ahlâkî, millî tüm değerleri kapsayan ve kuşatan bir olgunlaşma, gelişme, ilerleme, değişim ve ahlâk güzelliğidir. 2023 Eğitim Vizyonu Belgesi’nin en temel felsefi önermesi insanın, ontolojik birlik ve bütünlüğü içinde yeniden ele alınmasıdır. İnsanı tekrar hak ettiği biçimde eğitimin gündemine taşımasıdır.

2023 vizyonunun konfeksiyon eğitim modelinden bireyin biricikliğine önem ve değer veren eğitim modeline yönelmiş olmasıdır. Konfeksiyon eğitim modeli, herkes için standardize edilmiş müfredat, öğretim ilke ve yöntemlerini ifade eder. 2023 eğitim vizyonu mizaç ve yetenek temelli bir tanıma yaklaşımı, eğitim sisteminin aktörlerinin gelişimi için kritik bir öneme sahiptir. Bireyin kendini tanıması ve bu tanımanın takibi, onun eğitim yolculuğunda kişiselleştirilmiş bir yol haritasına sahip olması anlamına gelir. Öğretmen, her çocuğun farklı olduğu ve her beynin farklı öğrendiği yaklaşımıyla hareket eder. Çocukların hazır bulunuşluklarını tespit ederek müfredatı, öğrenme ortamını ve materyallerini bu farklılıklara uygun olarak düzenler.

2023 vizyonu çocuğun bütüncül gelişimine hizmet etmektedir. Müfredatların çocuklarımıza sunacağı imkânlara ilişkin en temel unsur; öğrenilen her türlü bilgi, beceri ve tutumun bir davranış olarak ortaya çıkmasının ötesinde, çocukların kendilerine ve topluma doğrudan hizmet edebilecek bir yetkinlik olarak yerleşmesidir. Görgü olarak tanımlanabilecek bu unsurun temel dayanağı, birbirini tamamlayan, kavramsal öğrenmeyi ve derinleşmeyi destekleyen ders ve etkinliklerle çocuğun bütüncül gelişimine hizmet etmektir. Kurulacak Tasarım ve Beceri Atölyeleri, çocukların elini kullanarak beceri kazanmasını sağlayacaktır.

2023 vizyonunda her okul kendi Okul Gelişim Modelini kendisi hazırlayacak ve uygulamaya başlayacaktır. Okul Gelişim Planlarındaki hedefler doğrultusunda; çocukların bireysel, akademik ve sosyal gelişim amaçlarına yönelik etkinlikler izlenecek, değerlendirilecek ve desteklenerek iyileştirecektir. Bu gelişim modeli ile tüm kademelerde yarışma ve rekabet odaklı değil paylaşım temelli bir anlayış benimsenecektir.

2023 eğitim vizyonunda öğrenme analitiği araçlarıyla veriye dayalı yönetim uygulamasına geçilecektir. Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde oluşturulacak olan Büyük Veri Tabanı ile veriye dayalı karar verme süreçleri anlam kazanacak aynı zamanda da öğrenci gruplarının performansları ve okulların katma değerleri hakkında açıklayıcı, tahmine yönelik ve tavsiye niteliğinde analiz ve simülasyonlar yapılabilecek, böylece olası kararların yol açabileceği risklerin anlaşılması sağlanacaktır.

2023 vizyonu eğitim sisteminde, öğrencilerin ölçme ve değerlendirme sistemine ayrı bir önem vermektedir. Öğrencilerin yapabilirliklerinin tanımlanarak net bir şekilde ortaya konulduğu “Yeterlilik Temelli Ölçme Değerlendirme Sistemi”, Bakanlığın önemli araçlarından biri olacaktır. Erken çocukluk eğitiminden üniversiteye kadar tüm aşamalarla ilgili, çocuğun gelişim grafiği ortaya çıkacak ve yöneltme, rehberlik hizmetleri daha etkili yapılabilecektir. Süreç içerisinde sınavla öğrenci alan eğitim kurumlarının sayısı azaltılacaktır. Ölçme ve değerlendirme sisteminin etkililiğini artırmak için farklı ölçme ve değerlendirme sistemleri uygulanacaktır. Yeterlik temelli ölçme ve değerlendirme uygulaması, standartlara dayalı ölçmenin yapılmasında etkili rol oynayacaktır.

2023 vizyonu öğrencilerin etik değerlere göre yetişmesinin yanında onların sosyal, sportif ve kültürel alanda da yetişmeleri için gerekli tedbirleri alacaktır. Öğrencilerin sosyal kültürel ve sportif gelişimleri etkili öğretim yöntem ve teknikleri ile izlenecek ve gerekli yönlendirmeler yapılacaktır. Tüm çocukların gelişimleri e-portfolyo içerisinde derlenecektir.

2023 eğitim vizyonu ile kademeler arası geçiş sınavlarının eğitim sistemi üzerindeki baskısı azaltılacaktır. Okullar arasındaki başarı farklarının azaltılmasıyla birlikte tedricen sınava dayalı seçme tercihlerinde de azalma meydana gelecektir.

2023 vizyonu insan kaynaklarının geliştirilmesi ve yönetimine ayrı bir önem vermektedir. Mesleki yeterlilikleri yüksek, başarılı öğretmenler bilgi ve deneyim artırmak için yurt dışına gönderilecek olması önemli bir gelişmedir. Ayrıca okul yöneticiliğine atamada yeterliliklere dayalı yazılı sınav uygulaması ve belirlenecek diğer nesnel ölçütlerin işe koşulacak olması önemlidir. Pedagojik Formasyonun lisansüstüne çekilecek olması, öğretmen niteliğinin artırılmasında önemli rol oynayacaktır. Öğretmen ve okul yöneticilerinin mesleki gelişimlerinin yeniden yapılandırılacak olması, liyakatin başat değer haline gelmesi olumlu bir gelişmedir. İnsan kaynağının verimli kullanılması ve nesnel bir şekilde ödüllendirilmesi eğitim sisteminde özlenen ve beklenen bir durumun gerçekleşmesidir. Meslek kanununun çıkarılacak olması yıllardan beri beklenen bir durumun gerçekleşeceğinin göstergesidir.

2023 vizyonu eğitim kurumlarının en önemli sorunlarından birisi olan finansman sorununu da dile getirmiştir. Okul gelişim bütçesi, hayırseverlerin bağışı, ortak projeler ve ek finans kaynağı yaratma girişimleri, eğitim kurumlarının finansman sorunlarının çözümünde etkili rol oynayacaktır.

2023 vizyonunda teftiş ve rehberlik hizmetleri eğitim politikalarının uygulanma süreçlerini değerlendirme, rehberlik hizmetlerinin okul gelişim modeliyle bütünleşmesi şeklinde yeniden yapılandırılacaktır. Bu durum, denetim ve rehberlik hizmetlerinin daha etkili yönetilmesinde etkili rol oynayacaktır.

2023 vizyonu rehberlik ve psikolojik danışma hizmetleri bağlamında, Kariyer Rehberliği Sistemi kurularak çocukların kendilerini ve meslekleri tanıma ile kariyer seçimi süreçleri yapılandırılacaktır. PDR hizmetlerinin eğitim sistemindeki yeri, yapısı, işlevleri ve mevzuat alt yapısı yeniden düzenlenecektir. Bu durum erken teşhis ve tedbirde önemli katkı sağlayacaktır.

2023 vizyonu özel eğitime muhtaç çocuklar için özel tedbirler alınmasını ön plana çıkarmaktadır. Özel eğitime muhtaç çocuklarla ilgili ihtiyaç haritalarının oluşturulması, etkili karar süreçlerine katkı sağlayacaktır. Öncelikle kaynaştırma eğitiminin imkânları ve iyileştirilmesi konusunda çalışmalar yürütülecektir. Çocuklarımızın gereksinim düzeylerine ve bunların türlerine göre özel eğitim ve Rehberlik Araştırma Merkezleri’miz (RAM) insan kaynağı, fiziki alt yapı ve eğitim içerikleri bağlamında yeniden yapılandırılacaktır.

2023 vizyonu özel yetenekli öğrencilerle de ilgili tedbir almaktadır. Öncelikle mevzuat hazırlanması, akabinde kurul oluşturulması, bilim – sanat merkezlerinin yeniden yapılandırılması olumlu gelişmelerdir.

2023 vizyonu yabancı dil eğitimine özel bir önem vermektedir. Öğrenci dil yeterliliğini, haftalık ders saatlerinden ziyade yaş grupları bazında kullanılan yöntemler belirlemektedir. Bu yüzden yabancı dil olarak İngilizce eğitiminde müfredat, eğitim yöntemi ve ölçme değerlendirme yaklaşımında düzeltmeye gidilmektedir. 2019- 2020 eğitim öğretim yılı itibariyle 2. sınıflardan başlayarak kademeli olarak 2-12. sınıflarda uygulanmak üzere yeni bir yaklaşım ortaya konulacak, ülke genelinde, seviye ve okul türlerine göre çeşitlendirilmiş dil eğitim programları uygulanacaktır.

2023 vizyonu öğrenme süreçlerinde dijital içerik ve beceri destekli dönüşümü yenilik olarak getirmektedir. Türk Eğitim Sisteminde farklı aktör ve kurumların katılımıyla dijital eğitim ve öğretim içeriği geliştirme ekosistemi oluşturulması, Dijital eğitim ve öğretim materyallerini belli kalite standartlarında kullanıma sunacak Ulusal Dijital İçerik Arşivi’nin teşekkül ettirilecek olması, öğrenme süreçlerine olumlu katkı sağlayacaktır.

2023 vizyonu erken çocukluk eğitimine ayrı bir önem vermektedir. Millî Eğitim Bakanlığı yetki ve organizasyonunda farklı kurumlar tarafından yürütülen erken çocukluk eğitiminin niteliğini artırmak için ortak kalite standartları geliştirilerek uygulayacaktır. Kırsal alan ve dezavantajlı ailelerin çocuklarının eğitimi için ek uygulamaların yapılması, erken çocukluk eğitiminin sorunlarının çözülmesi açısından önem arz etmektedir.

2023 vizyonu temel eğitimi farklı bir algı ve paradigma ile ele almıştır. İlkokul ve ortaokul dönemleri hayatın temelini oluşturmaktadır. Bu nedenle bu dönemde verilecek eğitimin, sağlam bir zeminde oluşması büyük önem arz etmektedir. Temel eğitime aşırı bir akademik anlam ve içerik yüklemeksizin basit, sade ve çocuğun doğasına saygılı bir yaklaşım benimsenecektir. Öğrenme ekosistemi içerisinde çocukları şimdiye uyandıracak ve geleceğe hazırlayacak vasıfta bir bilinç ve farkındalık geliştirmek temel eğitimde esas olacaktır. Çocuklarımızın bilişsel, duygusal, fiziksel olarak çok boyutlu gelişimi önemsenecektir. Her çocuk içinde bulunduğu okul çevresinden başlayarak, üretebilmeyi doğayı, kültürü tanıyacak ve aktif uygulayıcı olacaktır.

2023 vizyonunda ortaöğretim değişen dünyanın gerektirdiği becerileri sağlaması ve bir aşamada değişimin aktörü olacak öğrenciler yetiştirmesi için, yapısal ve bütüncül bir dönüşüme gereksinim duyulmaktadır. Bu değişim ve dönüşüm sürecinde ortaöğretim sistemi sonuç değil süreç odaklı, akademik beceriler ile birlikte diğer gelişim alanlarını dikkate alan, bireysel farklılıklara duyarlı, teknolojinin doğru ve etkin olarak kullanıldığı, çevresine değer katan ve öğrencilerine değer kazandıran bir yapıya kavuşturulacaktır. Bu becerilerin kazandırılması için müfredatlar birçok açıdan değerlendirilecek ve sürekli iyileştirilecektir. Ayrıca fen ve sosyal bilimler liselerinde esnek ve modüler müfredat uygulanacak, ders çizelgesine bağlı olarak ders saatleri azaltılacaktır. Devletin, öğrencileri dinin temel kaynaklarıyla doğru şekilde tanıştırması, İmam Hatip Okullarının toplum tarafından sahiplenilmesini sağlamıştır. Hiçbir okul türündeki öğrenci bir diğerinden daha avantajlı ya da dezavantajlı değildir. Hepsi hak temelli bir bakış açısıyla her türlü desteğe layıktır. Yetişkinlerin çocuklar üzerinden bir tartışma alanı oluşturması çocuklara zarar vermektedir. Tartışmalarla oluşan ayrımcı dilin ortadan kalkması ve çocuklarımızın ruh sağlığının zarar görmemesi için uzlaşmacı ve kapsayıcı bir bakış açısı hayata geçirilecektir.

2023 vizyonunda mesleki ve teknik eğitime önemli gelişmeler önerilmektedir. Döner sermaye gelirlerindeki verginin %1’e düşürülmesi, alan eğitiminin 9. Sınıfa alınması gibi uygulamalar önemlidir. Mesleki ve teknik eğitime yönelik var olan toplumsal algıyı değiştirmeyi hedefleyen, öğrencilerin mesleki ilgi ve yeteneklerini tespit eden ve çocuklar ile ailelerini bu doğrultuda yönlendiren, akademik ders yoğunluğunun azaltıldığı, mesleki ders içeriklerinin güncellendiği, öğretmenlerin iş başında eğitim olanaklarının artırıldığı, ulusal ve uluslararası sektör ve kamu finansal kaynaklarının kullanımı yoluyla okulların altyapı ve donanımının hızla değişen ve gelişen teknolojiyle uyumlu hâle getirildiği, mezunlarına istihdamda öncelik sağlayan ve farklı ücret politikalarının uygulandığı, sektörün mesleki ve teknik eğitim süreçlerinde daha fazla yer aldığı, sektör liderleri ile iş birliği imkânlarının artırıldığı, ulusal ve uluslararası düzeyde sektörel iş birliği protokolleri ve iyi uygulama modeli olabilecek projelerin hayata geçirildiği, mezunlarının kendi alanlarında yükseköğretime geçişlerini sağlayacak bütünleşik bir yapının kurulduğu ve ülkemiz 2023 hedefleri ile uyumlu bir sistem oluşturulması planlanmıştır. Bu gelişmeler mesleki ve teknik eğitimin eğitim sorunlarını çözdüğü gibi istihdam süreci ile ilgili bazı sorunların çözümüne de rehberlik etmektedir.

2023 vizyonunda özel öğretim kurumları ile ilgili de yeni düzenlemeler mevcuttur. Eğitim sisteminde ciddi bir yük üstlenen özel öğretim alanı önümüzdeki üç yıllık süreçte sistemin içinde daha esnek ve amaca yönelik bir yapıya evrilecektir. Uluslararası standartlar gözetilerek gelişen bir özel öğretim tüm okullar için destekleyici ve geliştirici bir işlev üstlenecektir.

2023 vizyonunda hayat boyu öğrenme de unutulmamıştır. Hayat boyu öğrenmenin, bir kavram, yapı, süreç ve sistem olarak yeniden yapılandırılarak toplumsal yaygınlığının artırılması daha önce hiç olmadığı kadar önemli olmuştur. Bu doğrultuda 21. yüzyılın becerileri için toplumsal sorun alanlarıyla birlikte bireysel ve mesleki gelişime yönelik farkındalık ve yetkinlik kazanılmasına dair etkinlikler düzenlenecektir.

Sonuç olarak 2023 eğitim vizyonu a’dan z’ye eğitimin tüm alt bileşenlerini ele alarak 2023 yılına kadar yapılacak tüm iyileştirme ve gelişmeleri kapsar niteliktedir. Bu süreçte Milli Eğitim Bakanlığı’nın ve taşra teşkilatlarının 2023 yılına kadar nasıl örgütleneceğine dair bir ibare bulunmaması, mevcut örgütlenme biçimi ile devam edileceğinin göstergesidir. İnsan kaynağının geliştirilmesinde öğretmen ve okul yöneticilerine odaklaşılmış olması olumlu bir gelişme olmasına rağmen il, ilçe ve bakanlık üst düzey yöneticilerinin seçim sürecinden ve gelişiminden söz edilmemiş olmasına ise gelecekte yapılacak farklı düzenlemelerle güncelleştirileceği beklentisini ortaya çıkarmıştır. Eğitim kademeleri ve yapısı korunarak gelişim planlarının yapılmış olması radikal bir değişiklikten ziyade mevcudu koruyarak geliştirmenin ilke olarak benimsendiği anlamına gelmektedir. Ders araç-gereci, materyal, fen ve matematik eğitimi alanları vizyon belgesinde ön plana çıkarılmamıştır. Vizyon belgesi milli ve yerlidir. Türk toplumunun tarihi süreç içerisinde ilk defa yabancı bir uzmandan destek almadan, çeviri yapmadan 21. yüzyıl becerilerini çocuklarına kazandırmak için ortaya koyduğu bir metindir. Bu vizyon belgesinin başarıya ulaşması için üst yönetimin desteği kadar, öğretmenleri desteği de önemlidir. Daha önceki yıllarda yazdığı makalelerde Türk eğitim sistemi ile ilgili kullandığım bir “Balık Metaforu” vardı. Balığın kapası palamut, kılçıkları mezgit, istavrit, çinekop, kuyruğu ise hamsi özelliği taşımaktaydı. 2023 eğitim vizyonu her yeri palamut olan bir balık özelliği taşımaktadır. Bu açıdan sistem bütünlüğü vardır. Vizyon belgesinin en önemli meydan okuyucusu “Geçmişi Kutsamak” ya da “Geçmişi Mükemmelleştirme” sendromudur. I. Dünya Savaşından sonra büyük oranda güç kaybeden Almanya, yeniden ordu kurmuştur. Fransızlar, Ruslar ve İngilizler ise I. Dünya Savaşı’na giren orduları üzerinde pansuman tedbirlerle iyileştirme uygulamaları yapmış ve mevcudu korumuştur. II. Dünya savaşında ise Almanlar hemen hemen her cephede İngiliz, Fransız ve Ruslar’ı yenmiştir. Bu 3 ülkenin imdadına Amerikalılar yetişmiştir. Reform hareketlerinde geçmişi mükemmelleştirme perspektif kaymasına neden olabilmektedir. Bu süreçte 2023 Eğitim Vizyonu’nun mevcut haliyle başarıya ulaşması, Türk Milleti açısından önemlidir. Her birey bu süreçte üzerine aldığı sorumluluğu üst düzeyde yerine getirmesi gerekmektedir