OKULDA DİKKAT EĞİTİMİ

“Dikkat” ile ilgili dizi yazımızın dördüncü ve son bölümünde, oldukça önemli bir konu, “Okulda Çocuğun Dikkat Eğitimi” ele alınıyor.
Başarılı bir eğitim- öğretimin ve sınıf yönetiminin en önemli yönlerinden birinin, “öğrencinin dikkatini derse yönlendirmek” olduğunu söyleyebiliriz.
 Derse odaklanan öğrencinin yaramazlık yapmaya zamanı kalmayacaktır. Çocuklar dikkatli bir şekilde derse katılırlarsa sınıf yönetimi kolaylaşır, sınıfta verimlilik artar.
Ülkemizde uygulanan “bilişsel eğitim” çerçevesinde sınıfta dikkatin altyapısını oluşturmak ve böyle bir sınıfta öğrencilerin dikkatlerini ders boyunca canlı tutmak için neler yapabileceğimizi inceleyelim.
SINIFTA DİKKAT ORTAMINI NASIL OLUŞTURABİLİRİZ?
Sınıfta dikkatin altyapısını oluştururken ailede uygulanan yöntemlerin, okulda da geçerliliğini anımsayalım. Bunları kısaca dile getirdikten sonra diğer yöntemlere geçelim.
AİLEDE UYGULANAN YÖNTEMLER
 Çocuğun dikkatini geliştirebilmek için: Çocuğa zengin uyarıcılar sunulmalı. Ona sorumluluk verilip çeşitli etkinliklere yöneltilmeli. Çocuğu dikkatsizliği nedeniyle eleştirmekten uzak durulmalı. Ağır baskı ve azarlamalardan kaçınılmalı. Çocuğun dikkatinin dağılmasına yol açan nedenler ortadan kaldırılmalı.
 ÖĞRENCİLERE NASIL DİKKAT EDECEKLERİ VE DİKKATLERİNİ CANLI TUTMAK İÇİN ÇABA GÖSTERMELERİ GEREĞİ ÖĞRETİLMELİ.
 Bu konu, ders programlarında yer almadığı için genellikle öğretilmiyor. Öğrenciler derse odaklamayı deneme-yanılma yöntemi ile zaman geçtikçe öğrenebiliyorlar. Dikkat etme; basit, herkesçe bilinen bir konu gibi görünse de özellikle ilkokul ve okul öncesi çocuklar,- dikkat soyut bir kavram olduğu için-  “nasıl dikkat edeceklerini ve dikkatlerini nasıl sürdüreceklerini” bilmezler. 
“Haydi dikkat edin, beni iyi dinleyin” denip derse başlanınca öğrenciler, dersin sadece ilgi çekici yönlerine dikkat edeceklerdir. Oysa nasıl dikkat edeceğini bilen ve güdülenen öğrenci, dersten bir kazanım elde etmek amacıyla,   dersin sadece ilgi çekici yönlerine değil, tüm derse dikkatle katılarak dersten önemli bir verim elde edecektir. Bu konuda şunlar yapılabilir:
ÖNCELİKLE ÖĞRENCİLER İSTEKLENDİRİLİR.
 Onlara “derse dikkat etmenin önemi” açıklanır. Okula geliş amaçlarını gerçekleştirebilmeleri için, dersi dikkatle izlemeleri gerektiği anlatılır. Bu eylemin öğrenci olarak görevleri olduğu ve derse dikkatle katılınca okul ve sonraki yaşamlarında başarılı olacakları belirtilir. Sonrasında derse nasıl odaklanacakları öğretilir. Şöyle ki:
 “Şimdi yapacağımız çalışmalara (dinleme, gözleme, izleme, okuma, yazma,   yapma vb.) gözünüzle, kulağınızla tüm duyularınızla katılacaksınız; beyninizin tamamını bu işe yönelteceksiniz. Zihninizden başka hiçbir şey geçirmeden; burada duyduklarınızı, gördüklerinizi aklınızda tutacaksınız. Bu konuda tüm varlığınızla çaba göstereceksiniz.” denip çeşitli uygulamalar gerçekleştirilir. 
 Çocuklara, dikkatlerini sürdürebilmeleri, dolayısıyla başarılı olabilmeleri için; kendilerinin çaba göstermeleri gereği vurgulanır.
SINIF ORTAMI ÖĞRENCİLERİN DİKKATLERİNİ DAĞITMAMALI. 
Sevgi, saygı ve güvene dayalı ilişkilerin olduğu, korku ve endişenin yer almadığı bir ders ortamında; öğrenciler, dikkatlerini toparlamakta zorlanmayacaklardır.
Derste, öğrencilerin birbirleriyle şakalaşması, yaramazlık yapmaları durumunda yani disiplinsiz bir sınıf ortamında ise, öğrencilerin dikkatlerini canlı tutmaları oldukça zordur. Öğretmenin de dikkatinin dağılacağı böyle bir ortamda, istenilen verimin elde edilemeyeceği açıktır. Bu duruma düşmemek için,  iyi bir sınıf yönetiminin yanında, öğrencilerin dikkatlerini canlı tutmak büyük önem taşır.
Sınıfta öğrencilerin oturuş şekilleri ve sınıftaki eşyaların yerleşim biçimleri de öğrencinin dikkatini olumlu ya da olumsuz yönden etkileyecektir.
 DERSLER ANLAŞILIR OLMALI. 
Birey, olguları anlamak için istemli dikkatini kullanır. Buna rağmen olanlardan bir şey anlamazsa giderek dikkati dağılmaya başlar. Bu bakımdan öğretmenin derste kullandığı anlatım dili ve yapılacak diğer etkinlikler çocukların seviyesinde olmalı. Çünkü onlar, anlayamadıkları ve yapamadıkları şeylere dikkatlerini vermekte zorlanırlar. Anlamadıkları derse karşı da zamanla olumsuz tutum geliştirirler.
DİKKAT KONUSUNDA BİREYSEL FARKLILIKLAR GÖZ ARDI EDİLMEMELİ. 
Öğrencilerin yaşları ve bireysel farklılıkları nedeniyle onların dikkat süreleri,  dikkat şiddetleri birbirlerinden farklıdır. Birinin dikkatini çeken uyarıcı, diğerinin dikkatini çekmeyebilir. Sınıfta dikkati zayıf öğrencilerin,  dikkatlerinin çekilebilmesi için gerekli çalışmalara yer verilmeli.
ÖĞRENCİLERDE DİKKAT DAĞINIKLIĞINA NEDEN OLABİLECEK ETKENLER ORTADAN KALDIRILMALI. 
Önceki bir yazıda açıklanan, bireyi dikkat dağınıklığına sürükleyen; kişinin yoğun duygular yaşaması, uykusuzluk, zihinsel yorgunluk, eğitimsiz dikkat, yetersiz ve dengesiz beslenme gibi onun dikkatini ve dolayısıyla başarısını etkileyen olumsuz etkenlerin en aza indirilmesi için aile ve okul olarak çaba gösterilmeli.
ÖĞRENCİLERİN DİKKATLERİNİ GÜÇLENDİRME
 Öğrencilerin dikkat seviyelerini artırmak için öğrencilere öncelikle güçlü uyaranlar sunulmalı. Öğrencilerin dikkatlerini çeken ve çok sayıda duyuya hitap eden; kitap, görsel ve işitsel araçlardan yararlanılmalı.  Gözlem, inceleme ve deneylere yer verilmeli. Özellikle kendileri bir şeyler yapmalı. Onlarla dikkat oyunları oynanmalı ve çeşitli dikkat egzersizleri yaptırılmalı. Böylece odaklanmaya yavaş yavaş başlayan çocuk giderek dikkat süresini ve yoğunluğunu artıracaktır. Çünkü beyin, çalıştığı alanda gelişiyor, güçleniyor.
BİR DERSTE ÖĞRENCİLERİN DİKKATLERİNİ NASIL CANLI TUTABİLİRİZ?
 Ülkemizde uygulanan bilişsel eğitimde, öğretimin ve sınıf yönetiminin temeli, derslerde öğrencilerin dikkatlerini canlı tutabilmektir.
 Sınıfta dikkatle ilgili bir altyapının nasıl oluşturulabileceğini önceden irdeledik. Bu altyapıya dayalı olarak sadece bir derste, öğrencilerin dikkatlerinin ders boyunca toparlanabilmesi için, aşağıdaki çalışmalara yer verilebilir:
ÖĞRENCİLERİ İSTEKLENDİRME (GÜDÜLEME)
 Öğrenciler selamlanıyor. “Bugün sizi iyi görüyorum” vs. söylenerek öğrenciler rahatlatılıyor. Hangi konunun işleneceği, derse dikkatle katılmaları halinde ne gibi kazançlar elde edecekleri vb. açıklanıyor. Böylece neyin işleneceğini, bundan ne gibi yarar sağlayacağını bilen öğrenciler, derse daha dikkatle ve etkin olarak katılıyorlar. O derste ne işleneceğini bilmeyen ve güdülenmeyen öğrenci, istemli dikkatini kullanamıyor; ilginç bulduğu kısımlara kendiliğinden dikkat edebiliyor.
 ÖĞRENCİLERİ MERAKLANDIRMA
 İnsanlarda öğrenme merakı doğuştan vardır. Onlar merak ettiklerini öğrenmek için iradi (istemli) dikkatlerini uzun süreli kullanabilirler. Ör. TV’ ler, altyazıdaki bir soruyla insanları meraklandırıp onları saatlerce TV başında tutabiliyor. Merak duygusu harekete geçirilince öğrencilerin dikkati daha iyi toparlanıyor, olumlu sonuçlar alınıyor.
      Derse başlamadan önce, öğrenciler meraklandırılırsa, ders boyu dikkatlerini sürdürüp çalışmalara katılacaklardır. Bununla ilgili olarak dersin başında:
a) Televizyonların altyazılarında sorulduğu gibi dersle ilgili merak uyandıran, ilginç sorular sorulup tahtaya yazılabilir.
b)  Çeşitli sorular sorularak,  konu ile ilgili basit tartışmalar yaptırılıp sonuç muallâkta bırakılabilir. 
c) Deneyin, olgunun, bilginin devamını ve sonucunu kestirme veya konu ile ilgili “Ne dersiniz?” şeklinde görüşleri alınarak zihinlerinde bir soru işareti bırakılabilir. Böylece Öğrenciler zihinlerinde oluşan bu soru işaretlerinin karşılığını bulmak için tüm dikkatleriyle derse katılacaklardır.
 FARKLI DERSLERDE FARKLI ETKİNLİKLERE YER VERME
 Bir işi yapmak için ona odaklanmak gerekir.  Oyun, spor, resim, iş, müzik, dramatizasyon, proje ve küme çalışmaları gibi farklı uygulama ve anlatım teknikleri; öğrencinin dikkatini toplayıp geliştirdiği gibi öğrencilerin bu konudaki yeteneklerinin gelişimine de katkı sağlar. Derslerde, program doğrultusundaki bu etkinliklere başka uygulama etkinliklerine yer verilmeli.
 AYNI DERSTE FARKLI ETKİNLİKLERE YER VERME 
Sürekli aynı etkinlikle uğraşmak, çocukları sıkar, bunaltır. Özellikle ilkokul öğrencilerinin dikkat sürelerinin kısa olduğu (10- 30 dakika) göz önüne alınırsa, bir ders boyunca aynı çalışma yapıldığında; öğrencilerin dikkatlerinin dağılacağı, verimin giderek düşeceği aşikârdır. Böyle bir durumla karşılaşan öğretmen ya metodunu değiştirecek; ya da konuyu dağıtmadan konu ile ilgili farklı etkinliklere yer verecektir. Öğrenciler bu yeni etkinliğe –fazla sürmediği sürece- dikkatlerini yeniden yönlendirebileceklerdir. Etkinlik değiştikçe öğrencilerin dikkatleri tazelenecek, öğrenciler dersten usanmayacaklardır.
 Bu aşamada; okuma, anlatma, anlattırma, not tutturma, deney, gözlem, dramatizasyon, problem çözme, test çözme, alıştırma, soru-yanıt, konu tekrarı gibi etkinliklere yer verilebilir; onlara farklı şeyler yaptırılabilir.
ÖĞRETMENİN FARKLI TAVIRLARI VE DERSLERİ İLGİNÇ HALE GETİRMESİ
Değişiklikler ve farklılıklar her zaman dikkat çeker. Öğretmenin arada bir yapacağı ses tonu değişikliği, farklı hareketleri, ara sıra öğrencilerin yüzüne bakması; onlarla ilgilenmesi, şakalaşması; fıkra, anı vb. anlatarak ve derslerde zengin uyarıcılar sunarak dersleri ilginçleştirmesi; öğrencilerin dikkatlerinin çekilmesine neden olur. 
Burada, şakalaşma,  fıkra ve anı anlatımında dikkatli olunmalı. Zira yeni uyarıcılar, öğrencilerde benzer anıların hatırlanmasına neden olur. Bunları birbirlerine anlatırken sınıfta uğultu ve disiplinsizlik oluşabilir. Bu durumda hemen derse geçilmeli, yeni uyaranlarla öğrencilerin dikkatleri çekilmeli.
ÇOCUĞUN İLGİ VE GEREKSİNİMLERİNE HİTAP 
İnsanlar ilgi ve gereksinimlerini karşılayan konuşma ya da çalışmalara kolaylıkla dikkat ederler. Ör. Bir bilgisayar oyunu, çocuğun ilgilerine hitap ettiği için onu saatlerce bilgisayar başında tutabilmektedir. Dersin başlangıcında öğrencilere: “… Konusunu öğrenmek ister misiniz?” diye sorulup derse katılmakla hangi gereksinimlerinin karşılanacağı açıklanır.
Dersler ve ders programları olabildiğince öğrencilerin ilgi ve gereksinimlerine uygun olmalı, onların gereksinimlerini karşılayıp onları doyurmalı.
ÇOCUKLARIN DİKKATLERİNİN DAĞILDIĞI NASIL ANLAŞILIR?
Derse dikkatle katılan öğrencinin bir süre sonra giderek dikkati dağılmaya başlar. Derste bir öğrencinin dikkatinin dağılıp dağılmadığı onun vücut dilinden anlaşılabilir. Dersini dikkatle dinleyen öğrenci, yapılan çalışmalara etkin katılır, öğretmene bakar. Gözü kulağı yapılan çalışmadadır. Bazen konuşmalara katılır; söylenenlere başıyla, gözüyle onay verir. Kendi iş yapıyorsa tüm duyularıyla işiyle ilgileniyor başka şeyler düşünmüyor. Öğrenci her yönüyle aktif. Derse katıldığı,  vücut dilinden belli oluyor.
Dikkati dağılan çocuk ise, biraz pasif görünüyor. Çalışmaya değil başka yerlere bakıyor veya birileriyle konuşuyor. Zihni başka şeylerle oyalandığı için dalgın görünümlü.
Bazen de ders izliyormuş gibi görünüp dersi izlemeyen öğrenciler vardır. Bunlar, çoğunlukla çekingen yapılı çocuklardır. Sessiz ve dalgındırlar. Öğretmen böyle çocuklarla özel olarak ilgilenmeli, dikkatleri çekilip yüreklendirilmeli. Çocuğun dikkatini dağıtan etmenler gözden geçirilerek ortadan kaldırılmalı.
Dört bölümde dile getirilen “Dikkat” konusunu bütünüyle ele aldığınız oranda, işlerinizin kolaylaşacağını umarım.
SON SÖZ: Sıradan normal çocukların dikkat eğitimini ele aldığımız bu yazı tedavi amaçlı değildir. Çocuğumuzu küçük yaştan başlayarak gözlüyoruz. Diğer kişilerden farklı bir dikkat sorunu yaşıyorsa (Hatta herhangi bir sorun olmasa bile) hemen uzmanına başvuruyoruz.
 NOT: Çocuğun dikkat eğitimi ile ilgili okulda uygulanan yöntemler aileler için de geçerlidir.
TEŞEKKÜRLER…
   (dursunbilgin.blogspot.com’ dan alıntı)