İLK OKUMA DERSİ NASIL İŞLENMELİ? 

     İlk serbest okuma dersi, hızlı okumanın temellerinin atılması yanında, çocukta okumaya karşı güven ve olumlu tutum geliştirme bakımından önemlidir.
    İLK SERBEST OKUMA DERSİNİN ÖNEMİ
     İlk serbest okuma dersinde seçilip okutulacak metin, o derste yapılacak etkinlikler, çocuğun okumaya karşı geliştirebileceği tutum bakımından önem taşır. O deste kazanacağı başarı veya başarısızlık, çocuğun okumaya karşı bakış açısını etkileyebilecektir. Ör. Bir çocuğun uzun ve anlaşılamayan bir metni, hece hece okumaya zorlandığını varsayalım. Metin hece hece okunduğu için okunması uzun sürecek. Çocuk dikkatinin tamamını okumaya vereceği ve hece hece söylenen sözcüklerin anlamı tam kavranamayacağı için; okuma, çocuğa zevksiz gelecek, uzun süre okumaktan bıkkınlık duyacaktır. İster istemez çocuğun zihninde, okumaya karşı olumsuz bir şema oluşacaktır. Böyle bir olumsuz şemanın oluşmaması için:
   İLK OKUNACAK OKUMA PARÇASININ SEÇİMİ
     İlk metin, okumaya hızlı başlama açısından oldukça önemlidir. İlk okutulacak metin, çocukların en kolay ve anlayarak okuyabilecekleri kısa bir metin seçilmeli. Paragraflar kısa sözcük ve kısa cümlelerden oluşmalı. Metnin hızlı ve adımlı okunması için metinde aynı hece ve sözcükler bolca tekrarlanmalı. Metin, ilgi çekici, yaş ve dil gelişimlerine uygun, hareketli, bilinmeyen sözcük sayısı az olan bir okuma parçası seçilmeli, onların zevklerine uygun masal vb. olay yazısı olmalı.  Başlangıçta, kitaptaki sıraya uymadan kitaptaki en kolay metin seçilmeli. Ör. “İki inatçı Keçi” masalından okumaya başlayan çocuklar gerçekten fark atıyorlar.
    OKUMAYA HAZIRLIK
      Serbest okumaya geçiş, çocuğun yaşamında önemli bir aşamadır. Bunun coşkusu öğrencilere uygun biçimde yansıtılmalı. Okumaya karşı öğrenciler güdülenmeli.  Metinle ilgili resim üzerinde konuşularak altında ne yazdığı konusunda öğrencilerde merak uyandırılmalı.
    Metni, kendisinin (öğretmenin) okuyacağı ve nasıl dinleyecekleri açıklanmalı. Öğretmen metni konuşur gibi okunmalı, öğrenciler dinlemeli.
        Öğretmen metni anlatmalı öğrencilere anlattırmalı, oyunlaştırmalı. Öyle ki öğrenciler, okumadan önce, metni yarı yarıya ezber hale gelmiş olmalıdırlar. 
    METNİ NASIL OKUYACAKLARI EN İNCE AYRINTILARIYLA ÖĞRETİLMELİ
      Eğer bu konu öğretilmeden “haydi okuyalım” deyip işe başlanırsa öğrenciler nasıl okuyacaklarını bilmedikleri için sınıfta bir karmaşa oluşur.
• Yazıyı okuyan öğrenci, okurken sağa sola bakmamalı. Gözleri okuduğu yazı üzerinde olmalı.
• Gözleri satırda sürekli ve hızlı ilerlemeli, okuduğu sözcükleri bir seferde konuşur gibi söylemeye, öğretmen gibi okumaya çalışmalıdırlar.
• Okurken başka hiçbir şey düşünmeden okuduklarını düşünmeli, yazılanları zihinlerinde tutup canlandırmalıdırlar.
• Yanlış okusalar bile geri dönüp okudukları yazıya bakmamalıdırlar.
• Dik oturulup uygun uzaklıktan, uygun ses tonuyla, parmak ve kalemle takip etmeden okumalıdırlar.
  ÖĞRENCİLERE OKUTMA
      Metin anlam olarak iyice kavrandıktan sonra, en iyi okuyanlardan başlanarak sırayla öğrencilere okutulmalı. Yavaş okuyanların dikkatleri dağılmaya başladıkları anda, “Kalanı sonra okuruz” deyip bırakılmalı.
    NOT: Burada anlatılanlar sadece ilk metinle ilgilidir. İlerideki zamanlarda;  anlatım çalışmaları, okumadan sonra yapılabildiği gibi; okuma parçası, çocuk fazla sıkılmadan sonuna kadar da okutulabilir.
    Okurken sözcükleri hece hece değil bütün olarak okuyup söylemeye çalışmalıdırlar. (Bu konu öğretilmeli ancak fazla zorlanmamalı.)
   SERBEST OKUMAYA YENİ BAŞLAYAN ÖĞRENCİ HECE HECE OKUMAK ZORUNDA MIDIR? SÖZCÜK VEYA SÖZCÜK KÜMELERİNİ BİR BÜTÜN OLARAK OKUYAMAZ MI?
     Önceden yeteri kadar sözcük, cümle, metin oluşturma; bunları okuma yazma çalışmaları yapılmış ve bunlar bir bütün olarak kavratılmış; bir bütün olarak görmeye yöneltilmişse yani göz ve beyin bütün olarak kavrama ve görme konusunda eğitilmişse, okunacak metin üzerinde yeteri kadar çalışılıp öğrenciler metni yarı ezber durumdaysalar; öğretmeni de örnek alarak; öğrenciler, okurken sözcüklerdeki harfleri gördükten sonra büyük olasılıkla hece hece söylemeden sözcükleri hatta sözcük kümelerini bir bütün olarak söyleyeceklerdir.
   Hızlı okumanın sırrı budur. Hızlı okuma, hece ve sözcüklere tek tek bakıp okumak değildir. Onlara bir bakınca tanınan harf ve sözcüklerden hareketle sözcük kümelerini algılamaktır. Her şeyi tam görmese bile beyin eksikleri tamamlayabiliyor. ( Bir öğrencim altı harfi tanımadığı halde hızlı okuyabiliyordu. Yazmada zorlanıyordu, bilemediği harflerin yerine ya benzer sesleri yazıyordu ya da bilemediği sesleri yazmadan geçiyordu.) Ancak tüm öğrencilerin aynı ölçüde başarılı olacağı söylenemez.
    HIZLI OKUMANIN KÖTÜ YANI
    Özellikle çocuklar hızlı okumaya zorlandıkça, birey tüm dikkatini okumaya yönlendireceğinden ve yazılar iyice algılanamayacağından onun anlama düzeyinde düşüşler yaşanabilir, yanlış okuma olasılığı artabilir. Doğal olarak her şeyde bir denge oluşturulmalı. Çocuk hızlı okumayı önemseyip aşırı yanlış okuyorsa ve okuduğunu anlayamıyorsa; bu, kabul edilebilecek bir durum değildir. Özel olarak çocukla ilgilenilmeli. Çocuğa, “geriye dönmeden biraz daha yavaş dikkatli ve doğru okuması” önerilebilir.
      Kişi, okurken metnin zorluğuna, anlama durumuna göre okuma hızını ayarlamalı; anlayabileceği ve yanlış okumayacağı en üst limit hızda okumalı
Not: Buradaki öneriler ilerideki dersler içindir.
    DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR
    İlk metinde öğrencilerin hatalı okumaları doğaldır. İlk birkaç metinde çocukların tedirginleşmemesi için, onların hataları görmemezlikten gelinmeli, çocuklar eleştirilmemeli, hataları nedeniyle onlara kızılmamalı. Basit başarıları görülüp “aferin, el çakma” vb. pekiştirenlerle ödüllendirilmeli. Onlara okuma coşkusu yaşatılmalı. Öğrencilerin okumaya karşı cesaretleri artırılmalı.
      Alışkanlık yapmamaları için iki-üç metinden sonra hataları, dikkate alınıp uygun çözümler üretilmeli.
     Henüz okumaya geçemeyen öğrencilere, geldikleri seviye anlatılıp ileride okumaya geçecekleri belirtilerek ümitlendirilmeli. Diğer öğrencilerle beraber aynı coşkuyu paylaşmaları sağlanmalı. 
  Kolay birkaç metin üzerinde çocuklar, tümden görmeye, hızlı okumaya alıştıktan sonra giderek daha uzun, zor ve karmaşık metinlere geçilebilir. Önceki metinlerde sözcükleri ve sözcük kümelerini bütün olarak görmeye ve okumaya alışan çocuk, yeni metinleri de aynı şekilde okumak için sorumluluk duyacak, kendini zorlayıp hızlı okumaya çalışacaktır. Daha dikkatli okumaya alışacağından gün geçtikçe hataları azalacaktır.
   Bu aşamadan sonra çocuğun hızlı okuma becerisini üst seviyelere taşıması için, onun kendisi çaba göstermelidir. Okul ve aile çocuklarını serbest okumaya teşvik etmeli, fırsatlar sunmalıdırlar.
                       Dursun BİLGİN