ÇOCUKLARDA SÖZ DİNLEMEME

Çocuklar ebeveynlerinin en değerli varlıklarıdır. Her anne-baba, çocuğunu en iyi şekilde yetiştirmek ister. Bu yetiştirme sürecinde, çocuğun bazı özellikleri ve durumları zaman zaman ebeveynlerini zorlar ve kaygılandırır. Kimi ebeveyn çocuğunun uyumamasından, kimisi yememesinden, kimisi saldırganlığından yakınır. Bazıları parmak emmesinden, bazıları hala tuvalet alışkanlığını kazanamamasından, bazıları ders çalışmamasından şikayetçi olurlar.
Yukarıdaki örnekler çoğaltılabilir. Ancak, özellikle bir konu vardır ki neredeyse her ebeveynin ortak olarak dertli olduğu bir durumdur: söz dinlememe. En söz dinleyen çocuk bile hayatının belli bir döneminde -2 yaş sendromu, kardeş doğumu, anaokuluna yeni başlama...- ya da belirli durumlar -yemek yeme, giyinme, uyku zamanı karşısında söz dinlemeyebilir.
Söz dinlememe ara sıra olduğu zamanlarda anne-baba için çok sorun teşkil etmez. Fakat ara sıra olmaktan çıkıp bir alışkanlık haline dönüştüğünde ebeveyni zorlamaya başlar. Ayrıca, her durumda olmasa bile, belirli durumlarda sürekli tekrarlandığında ebeveyn için yine bir sorun olabilir. Mesela çocuk normalde uyumlu olsa dahi dışarıdan eve dönme konusunda her defasında inatlaşıyor ve itiraz ediyorsa, çocuk ile dışarı çıkmak ebeveyn için işkence haline gelebilir. Böyle bir durumda ebeveyn ya çocuğu daha az dışarı çıkarmayı tercih edecek ya da dışarı çıktıklarında yaşayacağı stresi göze alacaktır. Ancak her iki durumun da zamanla ebeveyn-çocuk arasındaki ilişkinin zedelenmesine yol açması büyük olasılıktır. Sağlıklı olan çözüm, çocuğun söz dinlemeyi öğrenmesidir.

Peki, çocuklar neden söz dinlemezler, şimdi biraz bu konu üzerinde duralım:

1. Yanlış ebeveyn tutumları nedeniyle: Çocukların söz dinlememelerinin en yaygın sebeplerinden birisidir bu. Temelinde tutarsızlık vardır. Ebeveynlerin sözleri ile davranışlarının birbirini tutması ve ebeveynlerin kendi aralarındaki tutarsızlığı. Bunun yanısıra çocukla güç savaşına girme, katı ve sert bir disiplin uygulama, aşırı eleştirel ve yargılayıcı olma, açık ve net olmama... gibi tutumlara yer verilebilir.
 

2. Ebeveyni test etme amacıyla: Çocuk ebeveynlerinin sevgisi konusunda emin olamıyorsa söz dinlemeyip türlü türlü yaramazlıklar yaparak onların sabrını zorlar. Kızıp kızmamalarına göre sevdiğini ya da sevilmediğini düşünebilir. Özellikle, yeni bir kardeş doğumu bu durumu tetikler.
 

3. Dikkat çekme amacıyla: Çocuk ebeveynleri ile yeterince vakit geçiremiyorsa; vakit geçirse bile, bu vakit kaliteli değil ise farklı yollarla ebeveynin ilgisini üzerine çekmek isteyebilir. Çocuk söz dinlemediği zaman, ebeveynin ilgilendiği işi bırakıp çocuğa söylenmesi ve kızması ya da zihninin bu durum ile meşgul olması çocuğu amacına ulaştırmış, olumsuz da olsa bir şekilde ebeveyninin ilgisini çekmeyi başarmasına yol açmış olur.
Ayrıca ebeveyn çocuğun olumlu davranışlarını görmüyor fakat olumsuz davranışlarını her defasında görüp düzeltmek için çabalıyorsa, çocuk olumsuz davranışı ebeveynler iletişim aracı olarak da kullanabilir. Çünkü olumsuz davranışlarında annesi daha fazla üzerine düşüyordur.
 

4. Öfkesini gösterme amacıyla: Bazen çocuk öfkelendiği durumlarda ebeveynlerinden intikam almak isteyebilir. Bunu söz dinlemeyerek ya da huysuz davranarak ebeveynine yansıtır. Bunun en sık görüldüğü durum anneden ayrılmadır. Özellikle, anaokuluna yeni başlayan çocuklarda daha sık görülür. Okulda mutlu olsa bile çocuk annesini özlüyor olabilir. Özlediğinde ya da ihtiyaç duyduğunda annesini yanında görememek onu öfkelendirebilir ve akşam evde söz dinlememesine yol açabilir.
 

5. Döneme özgü durumlar nedeniyle: Hem gelişimsel özellikleri hem de hayatındaki özel durumlar nedeniyle çocuklar zaman zaman söz dinlemeyebilirler. Mesela 2-3 yaşlarındaki çocuklar gelişimsel dönemlerinin bir özelliği olarak, özerkliklerini göstermek isterler ve bu dönemde inatlaşma ve söz dinlememe çok sık görülür. (Bkz: "2 Yaş Sendromu").

Aynı şekilde, hayatlarında değişiklikler yaşadıklarında da çocuklarda söz dinlememe durumuna daha sık rastlanabilir. Hastalık, ev değişikliği, yakın birinin kaybı, kardeş doğumu... gibi durumlar çocukların söz dinlememesini tetikleyebilir. Bu dönemde çocuğa biraz zaman vermek gerekir.

Anne Babalar Neler Yapabilir?
· Çocuğunuza beklemeyi öğretin. Her istediğimiz şeye hemen kavuşmamızın mümkün olmayacağını bazen çok emek vermemiz, sabır göstermemiz gerektiğini örneklerle anlatın.
Bekleme sürecini eğlenceli hale getirmek için odasının duvarına bekleyeceği gün sayısı kadar boncuklar dizip asabilirsiniz. Her gece yatmadan önce boncuklardan bir tanesini alarak kaç gün kaldığını hesaplamak onun için eğlenceli olacaktır.
· Çocuğunuzdan her hangi bir şey isterken içinde bulunduğu yaş durumunu dikkate alın ve gücünün üzerinde başarı beklemeyin. Sizin beklentileriniz doğrultusunda davranmadığını başarısızlık duygusu ve özgüven eksikliği yaşar ve daha sonraki zamanlarda yapabileceği işleri bile yapmamaya çalışır.
· Anne baba olarak çocuğa sergilediğiniz tutumu gözden geçirin. Çok katı, aşırı hoşgörülü veya tutarsız bir yaklaşım çocuklarda söz dinlememe ve tepki verme davranışını destekler niteliktedir. Mutlaka tutarlı olmanız gerekmektedir.
· Çocuğunuza engel koyma yerine seçenekler sunun. İstediği bir şeye eğer onay vermiyorsanız "Hayır" "olmaz" "asla" gibi sözlerle engellemek yerine seçenekler sunarak onu yönlendirmeye çalışın.
· Çocuğunuzun yaptığı çalışmaları ve davranışları sık sık eleştirmeyin, hatalarını yüzüne vurmayın. Hataların güzel şeyleri yapmada önemli olduğunu hatayı görüp düzelterek daha güzellerini yapabileceğini çocuğunuza öğretmeniz gerekir.
· Çocuğunuz, istediğiniz bir şey olmadığında bağırıp çağırıyor kendini yerden atıyorsa bunu bastırmak amacıyla ses tonunuzu yükseltmeyin, aksine olabildiğince sakin ve yumuşak ses tonu kullanın. Gittikçe artan ses tonlarının sonu gelmez!
· Çocuğunuzu kurallara boğmayın, bıktırmadan ve yavaş yavaş kurallara alıştırmak daha yararlı olur.
· İstediklerinizi yerine getirme konusunda çocuğunuza aceleci davranmayın, zaman tanıyın.
· Ailenizde kurallı yaşamayı benimseyin ve uygulayın. Kurallara uyma konusunda anne baba tutarlılık gösterirse çocuk da bundan etkilenecektir.
· Çocuğunuz sabırsız davranışlar sergilediğinde ödüllendirmeyin.
· Çocuğunuza olan sevginizi ve ilginizi her fırsatta dile getirmekten ve göstermekten çekinmeyin.
· Aldığınız tüm önlemlere rağmen başarılı olamıyorsanız mutlaka bir uzmandan yardım alın.

Psikolog Canan Cantürk