ORTA ASYA’DA KURULAN İLK TÜRK DEVLETLERİ

Asya Hun (Büyük Hun) İmparatorluğu

* Kutlu ülke Ötüken merkez olmak üzere Orhun ve Selenga nehirleri çevresinde kurulmuştur.
* Hunlar’a ait ilk belge MÖ 318 yılına ait  Hun prensleri ile Çin arasında yapılan bir antlaşmadır.
* M.Ö. III. Yüzyılın ikinci yarısında Hunlar, Çinlilere karşı büyük bir güç haline gelmişlerdir.
* Çinliler, Hun akınlarına engel olabilmek için kuzey sınırlarında bir duvar örmeye başlamışlardır.Bugün “Çin Seddi” diye bildiğimiz bu duvar M.Ö. 214 yılında tamamlanmıştır.
* Mete,Tunguzları,Yüeçiler’i ve Vusonlar’ı yendi.
* Çinlilerle mücadele eden Mete Han’ın asıl düşüncesi, Çin’i etkisiz hale getirmekti.Çin’i yıllık vergiye bağlayan Mete, gücünün sembolü olarak Çinli bir prensesle evlenmiştir.
* Kalabalık Çin nüfusu içinde Türklerin asimile olmasından çekinen Mete, Çinlilerle antlaşma yapmış ve onlarla dost kalmayı tercih etmiştir.(Mete ulusçu bir politika takip etmiş, vatan millet sevgisini ortaya koymuştur.)
* Mete Han’dan sonra Hunlar zayıflamıştır.
Parçalanma Sebepleri:
– İç mücadeleler  ve Çin’in entrikaları
– İpek Yolunun elden çıkması
– Prensler arasındaki taht kavgaları
* Çin’in egemenliğine girmek isteyen Hohanyeh ile Çiçi arasındaki mücadele sonunda Hun devleti doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
* Hohan-yeh yönetimindeki Doğu Hunları  Çin’in egemenliğine girdi. Batı  Hunları ise Çin tarafından ortadan kaldırıldı.
* Çinin egemenliğinden kurtulan Doğu Hunları, MS 48 yılında Kuzey ve Güney Hunları olmak üzere ikiye ayrıldılar.
* Kuzey Hunları batıya doğru göç ettiler.Batıya doğru göç eden bu Türkler kavimler göçünü başlattılar.
Mete Han’ın Tarihteki Önemi
– Türk soyundan olan bütün toplulukları kendi yönetimi altında toplamıştır.
– Tung-huların ısrarlı toprak istekleri karşısında “Toprak milletindir, onu kimse veremez.” diyerek ilk defa vatan ve millet sevgisini ortaya koymuştur.
– Çin’i mağlup etmesine rağmen Türklerin Çin’e yerleşmesine karşı çıkmış; Çin’den yıllık vergi almakla yetinmiştir.
– Günümüzde de pek çok devlet tarafından örnek alınan  bir ordu sistemi kurmuştur (Onlu Sistem).
* Bu dönemde, Çinlilerin propagandasıyla Hun beyleri birbirine düşmüştür.Mete’nin ölümünden sonra zayıflayan Hunlar, önce Doğu ve Batı olarak sonra da Güney ve Kuzey olarak parçalanmışlardır.

Göktürk İmparatorluğu

552’de Avarlar’ın yıkılması sonucu Bumin Kağan tarafından kuruldu.
Merkez Ötüken.

“ TÜRK” adıyla kurulan ilk devlet.

582’de Doğu – Batı olarak ikiye ayrıldı .

630’da Doğu , 659’da Batı Göktürk Çin hakimiyetine girdi.

2. Göktür Devleti ( KUTLUK )

681’de Kutluk Kağan tarafından kuruldu.

38 harfli Göktürk alfabesi icat edildi .

Türk tarihinin ilk yazılı belgesi “ Orhun Abideleri” yapıldı .

745’te Uygurlar tarafından yıkıldı .

Uygur Devleti

745’te Kutluğ Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu.

Merkez Karabalasagun( Ordubalık).

İlk yerleşik Türk devletidir.

Gök tanrı inancı ve Uzakdoğu dinleri de yayılmıştır.

751 Talas Savaşı’ndan sonra İslamiyet ile tanıştılar.

Karluk ,Yağma, Çiğil İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyları.

18 harfli Uygur alfabesini kullandılar.

Kırgızlar tarafından yıkılmıştır.

Kırgızlar

840’ta Ötüken’de kuruldu.

Günümüze ulaşan “Manas” destanı tarihi belge niteliği taşır.

Moğollar tarafından yıkılmıştır.

Sibirler

Volga ‘dan Kafkaslara kadar uzanan bölgede 6.yy da kuruldu.

Bugünkü Sibirya adını buradan alır.

Avarlar tarafından yıkılmıştır.

Avarlar

Göktürklerin baskısıyla bugünkü Macar topraklarına yerleştiler.

Sasaniler ile işbirliği yaparak İstanbul’u kuşatmışlardır.

İstanbul’u kuşatan ilk Türk boyu.

845’te franklar tarafından yıkılmıştır.

Türgişler

Merkezi Balasagun olup Türkistan’da kuruldu.

Emevilerle mücadele etmişlerdir.

İlk para basan Türk devletidir.

Karluklular tarafından yıkılmıştır.

Hazarlar

Kafkaslar da kurulmuştur.

Hazar Denizi adını buradan almıştır .

İslamiyet’ in Kafkaslara yayılmasını engelle mişlerdir.

Yönetici kesim Musevi, halk arasında ise her dinden insan görülmüştür.

Müslümanlarla mücadele etmişlerdir.

Karluklar

Talas savaşından sonra İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyu.

Karahanlı devletinin etnik temelini oluşturmuşlardır.

Bulgarlar

Göktürklerin yıkılmasından sonra kurulmuştur.

Hazarların baskısıyla Tuna ve İtil-Volga Bulgarları olarak ikiye ayrılmıştır.

Tuna Bulgarları Hıristiyanlığı kabul ederek Slavlar içinde eriyip yok olmuşlardır.

İtil-Volga Bulgarları Müslüman tüccarların etkisiyle İslamiyeti resmi din olarak kabul edip benliklerini koruyabilmişlerdir.

1237’de Moğollar tarafından yıkılmalarına rağmen bugün de Kazan Türkleri adıyla yaşamaktadır.

Macarlar

Peçenek baskısı sonucu Ural-İtil’den bugünkü Macaristan’a yerleşmişlerdir.

Hıristiyanlığı benimsediklerinden Türk ırkının özelliğini koruyamamıştır.

Türk tarihi ile ilgili araştırmalar yapan “Budapeşte Türkoloji Enstitüsü”nü kurmuşlardır.

Peçenekler

Oğuzların baskısıyla Aral Gölü civarında Karadeniz’in kuzeyine gelmişlerdir.

Slavlarla mücadele etmiş ve bağımsız bir devlet kuramamışlar.

11.yy da Bizans egemenliğine girerek paralı asker olarak görev yapmışlardır.

1071’de Malazgirt Savaşında Büyük Selçuklularla birleşmişlerdir.

Oğuzlar

En kalabalık Türk Boyudur.

Orta Asya’da kalan kolu Selçuklu ve Osmanlı gibi önemli devletler kurmuşlardır.

Küçük bir bölümü ise Balkanlara gelerek devlet kuramamış ancak Bizans ordusunda ücretli olarak görev yapmışlardır.

1071 Malazgirt savaşında Büyük Selçuklularla birleşmiştir.

Kıpçaklar

Türk ırkının fiziki olarak en güzel boyudur.

Dede Korkut Destanı’na konu olmuşlardır.

Moğolların Türkleşmesinde etkili olmuştur.

1239’da Moğol ve Bizans etkisi ile yıkılmışlardır.

Akhunlar

Kuzey Hunların soyundandır.

Çin hakimiyetini kabul etmeyip Göktürk-Sasani toprakları arasında kuruldu.

Göktürk ve Sasani saldırılarıyla 567’de yıkılmıştır.

MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ

Karahanlı Devleti

Bilge Kül Kadir Han tarafından merkez Balasagun olmak üzere 840’da kuruldu.

Karluk,Yağma,Çiğil boyları etnik temeli oluşturur.

İlk kervansaray örnekleri görülür.