Noktalama İşaretleri Nelerdir? Noktalama İşaretleri Nerelerde Kullanılır?

Noktalama işaretleri, Türkçe dil bilgisinde çok büyük öneme sahip bir konudur. Okuma sırasında doğru anlamayı sağlamak ve cümleyi doğru şekilde kurmak için gereklidirler. Aynı zamanda noktalama işaretlerine anlam bütünlüğünü sağlamak ve düşünceleri doğru ifade etmek için ihtiyaç duyarız. Bunun yanında okunuşta vurgu ve tonlamaları etkili biçimde yapmak için noktalama işaretlerine gerek duyarız. Noktalama işaretlerinin doğru kullanılmaması cümlede anlamın bozulmasına bile yol açabilir.

En yaygın şekilde kullanılan noktalama işaretleri
Şu şekilde sıralayabiliriz:

• Nokta,
• Virgül,
• Noktalı virgül,
• İki nokta,
• Üç nokta,
• Ünlem,
• Soru işareti,
• Kesme işareti,
• Parantez,
• Kısa çizgi

Noktalama İşaretleri Çeşitleri ve Anlamları
 

Nokta .

• Nokta bitmiş cümlelerin sonunda konur.
• Kısaltmaların arkasından kullanılır.
• Sıra gösteren rakamlardan sonrasında “-inci” eki yerine konur.
• Tarih belirtirken gün, ay ve yılı bildiren rakamlar arasına konur.
• Saat ve dakika bildiren sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır.
• En az üç basamaklı sayılarda 3. basamaktan sonra ve her üç basamakta bir nokta konur.
• Matematikte çarpma işareti yerine nokta kullanılabilir.
• Art arda sıralandıkları için virgülle ya da çizgiyle ayrılan rakamlardan sadece sonuncu rakamın sonuna konur.
• Bir yazının maddelerini gösteren harf veya rakamlardan sonra konur.
• Dergi, kitap, makale, deneme vb.’nin künyelerinin sonuna konur.
• Web sitesi adreslerinde, alan adını “www” ve “uzantısından” ayırmak için kullanılır.

Virgül ,

• Virgül art arda kullanılan eş görevli sözcükleri yada söz gruplarını ayırmak için konur.
• Mektuplarda hitapların arkasından konur.
• Özne fiilden uzaksa, özneden sonrasında kullanılır.
• Cümlede vurgulu söylenen kelimenin arkasından kullanılır.
• Cümlede ara söz göreviyle kullanılan açıklayıcı sözlerin başlangıcında ve sonunda kullanılır.
• Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.
• Adlaşmış sıfatlar bazen cümlede bir isimden önce gelebilir. Bu durumda anlam karışıklığı olmaması için adlaşmış sıfattan sonra virgül konulur.
• Seslenme ve hitap belirten kelimelerden sonra virgül konur.
• Tırnak içine alınmamış alıntı cümlelerinden sonra virgül konulur.
• Sayıların ondalık kısımlarını belirtmek için virgül kullanılır.
• Kendisinden sonra gelen cümlenin desteklenmediği ya da onaylandığını belirten “evet, hayır, tamam, başüstüne, haydi, elbette, peki vb” kelimelerden sonra konur.
• Cümlede özne göreviyle kullanılan “bu, şu ve o” zamirlerinden sonra virgül kullanılır.
• Makale, dergi, kitap vb. künyelerindeki bilgilerin her biri virgülle ayrılır. Yazarın soyadı adından önce yazılmışsa soyadından sonra virgül konulur.

Noktalı Virgül ;

• Noktalı virgül öğeleri virgülle ayrılmış cümleleri bağlamak amacıyla konur.
• Virgülle ayrılmış tür ve grupları birbirinden ayırmak amacıyla konur.

Kesme İşareti ’ 

1. Özel isimlere getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır.
2. Kişi isimlerinden sonra gelen saygı ve unvan sözcüklerine getirilen ekler kesme işareti ile ayrılır.
3. Kısaltmalara getirilen ekler kesme işareti ile ayrılır.
4. Belirli bir tarih bildirdiğinde ay ve gün adlarına gelen ekler kesme işareti ile ayrılır. Ay ve gün isimleri kesin bir tarih bildirmediğinde, gelen ekler kesme işareti ile ayrılmaz.
5. Bir kelimede, herhangi bir sebepten dolayı düşürülen heceyi göstermek amacıyla kesme işareti kullanılır.
6.  Bir ek, sayı ya da  harften sonra getirilen ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılır

Tırnak İşareti “ ” 

• Tırnak işareti alıntı sözleri belirtmek amacıyla başına ve sonuna konur.
• Cümlede vurgulanmak istenen sözler tırnak içine alınır.
• Cümle içinde geçen yazar ve eser isimleri  tırnak içine alınır. Bunlar tırnak içine alınmadığı zaman eğik yazı ile de gösterilebilir.

Tek Tırnak İşareti ‘ ’

Tırnak içine alınan cümlenin içinde, tekrar tırnak içine alınması gereken söz bulunuyorsa bu söz  tek tırnak içinde kullanılır.

İki Nokta ..

• İki nokta açıklama cümlesinden önce konur.
• Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna, örneklerden önce iki nokta konur.
• Tırnak içine alınmış alıntı sözlerden önce kullanılır.
• Cümle içinde konuşmaya yer verilecekse ondan önce kullanılır.
• Başkasından aktarılan yazı ya da sözlerde tırnaktan önce iki nokta konur.
• Kullanım alanı olmamakla birlikte dilimize Arapça ve Farsçadan girmiş kelimelerdeki uzun sesli harfi belirtmek için “uzun harften sonra” konur.
• Bir yazıda konuşma cümlesinin geleceğini bildiren cümlenin sonuna, konuşma çizgisinden önce konur.
• Genel ağ adreslerinde kullanılır.
• Matematikte bölme işaretinin yerine kullanılabilir.
• Özellikle tiyatro metinlerinde rastladığımız karşılıklı konuşmalarda konuşan kişiyi bildiren sözcükten sonra konulur.

Soru İşareti ?

• Soru işareti soru anlamı taşıyan cümlelerin sonuna konur.
• Bilinmeyen tarihleri belirtmek amacıyla kullanılır.
• İçinde soru sözcüğü veya soru edatı olmadığı halde cümleye soru anlamı katan sözlerden sonra da soru işareti konulur.

Ünlem İşareti !

• Mutluluk, kaygı, üzüntü, şaşkınlık, heyecan, coşkunluk, korku vb. gibi duygu bildiren sözcük, sözcük grubu veya cümlelerin sonuna ünlem işareti konur.
• Küçümseme, alay, yerme, kinaye, inanmama gibi ifadeleri göstermek için bu ifadeleri taşıyan cümlenin sonuna yay ayracı (parantez) içinde ünlem kullanılır.
• Seslenme ve hitap sözlerinden sonra ünlem işareti konur.

Kısa Çizgi –

• Satıra sığmayan kelimeler bölünürken satır sonuna konur.
• Bir kelimenin kök, gövde ve eklerini ayırmak için kullanılır. Fiil tabanlarının sonuna eklenerek  “-mek” mastar ekinin yerini tutar. Fiil yapma eklerinin başına ve sonuna konur.
• Ara sözleri, ara cümleleri, cümle içinde açıklanacak bir detayı belirtmek için söylenecek sözün başına ve sonuna kısa çizgi konur.
• Sözcükler ya da rakamlar arasındaki ilgiyi, bağlantıyı gösteren “ile, ila, …-den …-e, ve” anlamların vermek için bunların arasında kısa çizgi kullanılır.
• Negatif değerde olan sayıları göstermek için kısa çizgi kullanılır.
• Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır.
• Bir sözcüğün hecelerini birbirinden ayırmak için kısa çizgi kullanılır.

Uzun Çizgi —

Uzun çizgi konuşma cümlelerinin başına konur.

Parantez (Yay Ayracı) ()

• Parantez cümle içindeki açıklamalar parantez içinde yazılır.
• Özellikle tiyatro eserlerinde ve senaryolarda konuşan kişinin içinde bulunduğu durumunu, tavrını, hareketini okuyucunun zihninde canlandıracak sözcükler parantez içine alınır.
• Bir sözcüğün eş anlamlısı parantez içinde yazılır.
• Bir yazıdaki alıntı yapılan kısmın hangi yazara hangi esere ait olduğunu göstermek, künyesini belirtmek için parantez kullanılır.
• Bir kişinin doğum ve ölüm tarihleri parantez içinde yazılır.
• Bir bilginin doğruluğunun şüpheli olduğunu veya kesin olmadığını belirtmek için kullanılan soru işareti parantez işareti içine alınır.
• Bir yazının maddelerini gösteren harf veya rakamlardan sonra kapama ayracı olarak konur.
• Alay veya küçümseme anlamı kazandırmak için kullanılan ünlem işareti parantez içine alınır.

Eğik Çizgi /

• Tarihlerde; gün, ay ve yılı gösteren rakamları birbirinden ayırmak için eğik çizgi kullanılır.
• Matematikte bölme işareti yerine eğik çizgi kullanılabilir.
• Genel web adreslerinde kullanılır.
• Şiirde dizeler alt alta yazılmak yerine yan yana yazılabilir. Bu durumda dizeleri ayırmak için eğik çizgi kullanılır.
• Dil bilgisinde yapım ve çekim eklerinin değişik şekillerinin bulunduğunu belirtmek için kullanılır.
• Adreslerde, ilçe ile şehir ismi arasında ve bina numarası ile kapı numarası arasında eğik çizgi kullanılır.

Köşeli Parantez (Köşeli Ayraç) [ ]

Bazen parantez içinde verilen bilgilerin bir kısmının başka parantez içinde yazılması gerektiği durumlar olur. Bu durumda iç içe parantez yazmak yerine en dışta köşeli parantez daha sonra parantez kullanılır.

Üç Nokta …

• Üç nokta bitmemiş cümlelerin sonuna konur.
• Argo olduğu için ya da herhangi bir sebepten dolayı yazılması istenmeyen kelimelerin veya bölümlerin yerine kullanılır.
• Aynı örneklerin sürdüğünü belirtmek amacıyla kullanılır.
• Bir metinden yapılan alıntılarda, başta, ortada ve sonda atlanan sözcüklerin veya bölümle­rin, yeri üç nokta ile gösterilir.
• Seslenme bildiren sözcüklerden sonra anlatımı pekiştirmek için konur.
• Karşılıklı konuşmalarda, yeterli olmayan, eksik bırakılan cevap­larda kullanılır.

Denden İşareti ”

Alt alta yazılan aynı sözcük, sözcük grubu veya rakamların tekrar edilmesi yerine denden işareti kullanılabilir. Daha çok bir konunun maddelerini sıralarken kullanabileceğimiz bir noktalama işaretidir.

Her bir noktalama işareti cümlede farklı görevlere sahiptir. Örnek olarak en yaygın şekilde kullanılan “nokta” işaretini cümlelerin sonunda ve bazı kısaltmalarda kullanırız. Bunun yanı sıra nokta işaretini farklı yerlerde de kullanılırken görebilirsiniz.

Düzgün şekilde cümle kurabilmek için noktalama işaretlerini ve görevlerini iyi bilmek gerekir. Noktalama işaretlerinin önemi en çok doğru kullanılmadıkları zaman ortaya çıkar. Noktalama işaretlerinin doğru kullanılmaması okumayı zorlaştırmasının yanında cümlede anlam değişikliğine dahi yol açabilir. Bu nedenle duygu ve düşünceleri yazı ile doğru ifade edebilmek için noktalama işaretleri önemlidir. 

Noktalama İşaretleri Nerelerde Kullanılır ?

Türk Dil Kurumu’nun belirttiği toplam 17 tane noktalama işareti vardır. Bu noktalama işaretlerinin cümlede çeşitli kullanım alanları bulunur. Örneğin, cümlenin bittiğini belirtmek için veya vurgu ve tonlamayı ayarlamak için farklı noktalama işaretleri kullanırız.

Noktalama işaretlerinin en temel amacı yazılı bir metni okumayı kolaylaştırmaktır. Bu nedenle “nerelerde kullanılır?” yerine “nerelerde kullanılmaz?” sorusunu cevaplamak daha kolay olacaktır. Çünkü noktalama işaretlerinin çok geniş bir kullanım alanı vardır.

Bir noktalama işaretinin birden fazla kullanım alanı olabilir. Ancak kullandığımız yere göre ne amaçla kullandığımız belli olur. Örneğin cümle bitiminde kullandığımız noktayla kısaltmaların sonuna koyduğumuz noktanın görevini ayırt etmek zor değildir. Gelin şimdi çeşitli görevlere ve kullanım alanlarına sahip noktalama işaretlerini daha yakından inceleyelim.

Noktalama İşaretleri Nelerdir ?

Dilimizde farklı durumlarda kullandığımız birçok kesme işareti bulunur. Bu noktalama işaretlerinin her biri cümlede anlamı ve vurgu gibi özellikleri belirtmek için önemlidir. En yaygın şekilde kullandığımız çeşitli noktalama işaretlerini örneklerle inceleyelim.

Nokta ( . )

Nokta işaretini genellikle cümle sonlarında kullanırız.
Noktalama işaretleri dil bilgisinde çok önemli bir konudur.

Aynı zamanda bu işareti bazı kısaltmaların sonuna koyarız.
Prof. (profesör), İng. (İngilizce), Cad. (cadde).

Sıra bildirme amaçlı sayılardan sonra nokta işaretini kullanırız.
Çok çabaladım ve yarışmada 1. oldum.

Tarihleri rakamla yazdığımızda gün, ay ve yılı ayırmak için kullanırız. Bunun yanında saat ve dakikayı birbirinden ayırmak için aralarına nokta koyarız.
Atatürk Samsun’a 19.5.1919 tarihinde çıktı.

Saat 14.50’de buluşalım.

Matematikte ise dörtden çok basamaklı sayılarda okuma kolaylığı için nokta kullanırız. Nokta, matematikte aynı zamanda çarpma işareti yerine geçer.
Telefonunu 1.200 liraya tamir ettirmiş.

6 . 6 = 36

Virgül ( , )

Eş görevli sözcüklerin aralarında, aynı zamanda sıralı cümleleri de ayırmak için virgül kullanırız.
Et, balık, tavuk gibi besinlerde bol protein vardır.

Sabah kalkar, sporunu yapar, dışarıda biraz atıştırır ve güne başlardı.

Seslenme sözcüklerinden sonra virgül koyarız.
Sevgili dostum,

Cümlede ara söz ve ara cümleleri belli etmek için virgül kullanırız.
Burayı, en güzel zamanlarımı geçirdiğim yeri, asla unutmayacağım.

Noktalı Virgül ( ; )

Virgülle ayrılmış öğeler bulunan iki grubu birbirinden ayırmak için aralarına noktalı virgül koyarız.

En sevdiği renkler kırmızı, mavi, yeşil; en sevmedikleri de sarı, siyah, beyazmış.

Anlam açısından birbirlerini tamamlayan ve birbirlerine yakın iki cümleyi ayırırken kullanırız.
Kendini artık tutamıyordu; koşmak, dans etmek, enerjisini atmak istiyordu.

İki Nokta ( : )

Örnek verdiğimizde yada bir konu hakkında liste oluşturduğumuzda iki nokta kullanırız.
Noktalama işaretlerinden birkaç örnek verelim: nokta, virgül, noktalı virgül…

Üç Nokta ( … )

Tamamlanmamış cümlelerin sonunda nokta yerine üç nokta kullanırız.
Dışarıdan bakınca harika bir insan gibi görünüyordu, ama aslında…

Soru İşareti ( ? )

Soru cümlelerinin sonuna soru işareti koyarız.
Kapadokya tatiliniz ne kadar tuttu?

Ünlem ( ! )

Aşırı heyecan ve coşku bildiren cümlelerin sonunda ünlem işareti kullanırız.
Bu kadarı da yetti artık!

Parantez içinde kullanılan ünlem işareti alay ve dalga geçme belirtir.
Her gün kilometrelerce (!) yürüyüş yapıyormuş.

Tırnak İşareti ( “ “ )

Bir alıntıyı belirtmek için tırnak işareti kullanırız.
“Tecrübe sadece hatalarımıza verdiğimiz isimdir.” Oscar Wilde

Atatürk dilimizin önemi hakkında “Türk dili, Türk milletinin kalbidir, zihnidir.” demiştir.

Cümle içerisinde belirli öğeleri vurgulamak istediğimizde tırnak işareti kullanabiliriz.
Spor hayatında yeni bir “gelişim sürecine” girdi.

Parantez ( )

Cümlenin anlamını tamamlayan ancak yapısını bozabilecek notları bildirmek için parantez kullanırız.
Bu iş yerini (Pek de iş yeri gibi değildi aslında.) batmaktan kurtarmak zorundaydık.

Jül Sezar (MÖ 100 – MÖ 44) Roma’da doğmuş önemli bir tarihi figürdür.

Senaryolarda karakterin davranışlarını belirtmek için kullanılır.
Genç adam (Sakin bir ses tonuyla.) — Pardon, sizi bir yerden tanıyor muyum?

Kesme İşareti ( ‘ )

Özel isimlere getirdiğimiz ekleri ayırmak için kesme işareti kullanırız.

Atatürk’ün doğduğu yer Selanik’tir.

Ayrıca kısaltmalara getirdiğimiz ekleri ayırmak için de kullanırız.
Bu filmi ilk kez TV’de izlemiştim.