Gizli Özne Nedir? Gizli Özne Çeşitleri?

Türkçede öznenin dört türünden biri olan gizli özne, cümlenin ögeleri bulunurken cümlede bulunmayan fakat okuyucu tarafından var olduğu kabul edilen bir ögedir. Aslında bu Türkçenin isim ve fiil çekiminin dilimize kazandırmış olduğu bir özelliktir. Yüklemde bulunan şahıs veya iyelik ekleri, işin kim tarafından yapıldığını veya varlığın kime ait olduğunu gösterdiği için bu cümlelerde çoğunlukla özne kullanmak gereksiz kabul edilir. Bu tür cümlelerde var olduğu kabul edilen özne türü, gizli öznedir.

Gizli özne nedir
Bazı cümlelerde özne açık verilmez fakat gizli özneye kim sorusunu sorduğumuzda cevapı aldığımız ve o cevapa gizli özne denir.

Örneklerimizi verelim
Pazardan sebze aldım [ben gizli özne]
Buraya arabayla geldim [ben gizli özne]
Yeni çalışanları görmek istiyoruz. [gizli özne biz]
Şiiri okumaya çok seviyormuş [gizli özne o ]
Seni seviyorum. [gizli özne ben]
Okula herzaman otobüsle gidiyorlar. [gizli özne onlar]

Özne çeşitleri

• Gizli özne
• Sözde özne
• Gerçek özne

Ek bilgiler
 

Ögeler ikiye ayırılır

• Ana öge
• Yardımcı ögeler

Ana ögeler şöyledir

• Yüklem
• Özne

Yüklemle başlayalım

Yükleme sorulan sorular

Sorulan sorular yok fakat bazen iş oluş bildiren sözcüklere yüklem denir.

 Özne
Öznee sorulan sorular

Kimi, Neyi

Özneye yapan iş kimse
 

Dolaylı Tümleç
Kime, kimden, nereye, neye, neyden gibi sorular sorulur.

Nesne
Belirtisiz nesne de ne, kim soruları sorulur. Belirtili nesne de neyi, kimi soruları sorulur.

Zarf tamlayıcı
Zarf tamllayıcıyı sorulan sorular ve örnekler bulabilirsin

Gizli özne, bazı kaynaklar tarafından öznenin bir türü olarak kabul edilmez. “Özne nasıl bulunur?” başlıklı yazımızda kaleme aldığımız üzere, öznenin gerçek özne, sözde özne ve örtülü özne olmak üzere başlıca üç çeşidi bulunur. Bununla birlikte, cümlenin yüklemine bakarak işin kim tarafından yapıldığını açıkça anladığımız fakat cümlede yazılmamış olan gizli özne de öznenin dördüncü türü olarak kabul edilmelidir. Tanımlayacak olursak, “cümledeki iş, oluş, hareket veya durumun kim veya kimler tarafından yapıldığı yüklemdeki şahıs eklerine bakılarak anlaşılan ve cümlede yazılmayan öge çeşidine” gizli özne denir.

Cümlede sözcük durumunda bulunmayan gizli özneler, genellikle Türkçedeki “ben, sen, o, biz, siz, onlar” kişi zamirleriyle ifade edilirler. Örneğin “Bu kitabı yeni aldım.” cümlesinin ögeleri “belirtili nesne – zarf tümleci – yüklem” şeklindedir. Görüldüğü üzere bu cümlede temel ögelerden biri olan özne sözcük hâlinde bulunmamaktadır. Şimdi özneyi bulmak için yükleme işin kim tarafından yapıldığını soralım: “Bu kitabı kim aldı?” Bu soruya “ben” şeklinde cevap verebiliriz. Çünkü işin kim tarafından yapıldığını, bir çekimli fiil olan “aldım” yüklemindeki şahıs ekine bakarak anlayabiliriz. İşte bu “ben” kelimesi gizli özne olarak kabul edilir.

ÖRN: – Son günlerde çok stresli görünüyorsun. (sen / g.ö.)
– Bir ay içerisinde iki kez bozuldu. (o / g.ö.)
– Akşam bize gelerek sürpriz yaptılar. (onlar / g.ö.)
– Bu havalarda yürürüş yapmaya bayılırım. (ben / g.ö.)
– Doğum gününde kardeşime oyuncak aldık. (biz /g.ö.)
– Karadeniz’de ne tür yemekler yersiniz? (siz / g.ö.)

Yukarıdaki cümlelerde görüldüğü üzere, yüklemde bulunan şahıs ekleri sayesinde işin kim tarafından yapıldığını anlamak mümkündür fakat özne cümlede sözcük hâlinde bulunmadığı için onu kişi zamirleriyle göstererek gizli özne kabul ederiz.

NOT: Cümledeki ögelerin sayısı ile ilgili sorularda gizli özne sayılmaz, yok gibi kabul edilir. Örneğin “Bugün toplantıya katıldım.” cümlesinin ögeleri “zarf tümleci – yer tamlayıcısı – yüklem” şeklindedir. Bu cümlede “ben” gizli öznesi olmasına rağmen, bu cümlede üç öge olduğu kabul edilmelidir.

Orkun KUTLU