Atatürk’ün Ailesi ve Çocukluk Yılları

MUSTAFA KEMAL ATATÜRK’ÜN AİLESİ VE ÇOCUKLUK YILLARI
 

Mustafa Kemal Atatürk, 1881 yılında Selânik’te Kocakasım Mahallesii’ndeki üç katlı pembe evde doğdu. Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım’dır. Baba tarafından dedesi Hafız Ahmet Efendi XIV-XV. yüzyıllarda Konya ve Aydın’dan Makedonya’ya yerleştirilmiş Kocacık Yörüklerindendir. Annesi Zübeyde Hanım ise Selânik yakınlarındaki Langaza kasabasına yerleşmiş eski bir Türk ailesinin kızıdır. Milis subaylığı, evkaf katipliği ve kereste ticareti yapan Ali Rıza Efendi, 1871 yılında Zübeyde Hanım’la evlendi. Atatürk‘ün beş kardeşinden dördü küçük yaşlarda öldü, sadece Makbule (Atadan) 1956 yılına değin yaşadı.

Mustafa eğitim çağına gelince Hafız Mehmet Efendi’nin mahalle mektebinde öğrenim görmeye başladı, sonra babasının isteğiyle Şemsi Efendi Mektebi’ne geçti. Bu sırada babasını kaybetti (1888). Bir süre Rapla Çiftliği’nde dayısının yanında kaldıktan sonra Selânik’e gidip okulunu bitirdi. Selânik Mülkiye Rüştiyesi’ne kaydoldu. Kısa bir süre sonra 1893 yılında Askeri Rüştiye’ye girdi. Bu okulda Matematik öğretmeni Mustafa Bey adına “Kemal” i ekledi.

Mustafa Kemal, 1881 yılında Selanik’te Ahmet Subaşı Mahallesi’nde dünyaya geldi. Zübeyde Hanım ve Ali Rıza Efendi çiftinin dördüncü çocuklarıydı. Mustafa Kemal, Ali Rıza Efendi ile Zübeyde Hanım’ın; Fatma, Ömer, Ahmet, Mustafa, Makbule ve Naciye adlarındaki altı çocuğundan biridir. Mustafa ve Makbule dışındaki diğer çocukları küçük yaşta vefat etmişlerdir.
Ali Rıza Efendi’nin babası, Kırmızı (Kızıl) Hafız olarak da bilinen Hafız Ahmet’tir. Ali Rıza Efendi ilk olarak Vakıflar İdaresinde kâtiplik, sonrasında Asakir-i Millîye Taburu’nda teğmenlik ve gümrük memurluğu görevlerinde bulunmuştur (1876-1877). Fakat daha sonra memurluktan ayrılıp tuz ve kereste ticaretiyle uğraşmıştır.

Zübeyde Hanım’ın babası, Sofuzadeler diye tanınan Feyzullah Ağa’dır. 1857 doğumlu Zübeyde Hanım ile 1841 doğumlu Ali Rıza Efendi, 1871 yılında evlenmişlerdir.
Mustafa Kemal’in dünyaya geldiği yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin en buhranlı dönemine denk gelmekteydi. Ekonomik açıdan zor bir sürece girilmişti. Sanayi İnkılabı’nı yakalayamayan Osmanlı Devleti’nin el emeğine dayalı yerli sanayisi çökme noktasına gelmişti.
Mustafa Kemal’in doğduğu yıl, hükûmetin çıkardığı Muharrem Kararnamesi ile Osmanlı Devleti dış borçlarını ödeyemeyeceğini açıklamıştı. Yine bu dönemde Fransız İhtilali’nin etkisiyle ortaya çıkan milliyetçilik akımı Osmanlı Devleti’nin parçalanma sürecini hızlandırmıştı. Balkan devletleri Osmanlıdan koparak tek tek bağımsızlıklarını kazanmışlardı. Mustafa Kemal’in karakteri ve düşünceleri doğup büyüdüğü bu sıkıntılı çevrede ve bu buhranlı dönemde gelişmişti.

Ali Rıza Efendi’nin ailesi; Osmanlı Devleti’nin Rumeli’yi iskân siyaseti doğrultusunda, Anadolu’dan göç ettirilerek Makedonya’da Manastır ilinin Debre-i Bâlâ Sancağı’na yerleştirilmiş Kocacık Yörüklerindendir.
Zübeyde Hanım’ın ataları, Fatih Sultan Mehmet döneminde, Konya yöresinden Rumeli’ye göç ettirilmiş ‘Konyarlar’ diye adlandırılan Türkmenlerdendir. Aile Langaza’ya Vodina’dan gelmiş, oradan da Selanik’e göç etmiştir.